Gregorius Santi Crisogoni Polycarpus [Collectio Canonum] Polycarpus

1. Ex concilio Calcedonensi IIII. b c d

Qui vere et sincere singularem secantur vitam, competenter honorentur. Quoniam vero quidam

utentes habitu monachi ecclesiastica negotia civiliaque conturbant circumeuntes indifferenter

urbes necnon et monasteria sibi instituere temptantes, placuit nullum quidem usquam .dificare e

aut construere monasterium vel oratorii domum preter conscientiam civitatis episcopi.

Monachos vero per unamquamque civitatem aut regionem subiectos esse episcopo et quietem

diligere et intentos esse tantummodo ieiunio et orationi in locis, quibus renunciaverunt f f f

seculo, permanentes. Nec ecclesiasticis vero nec secularibus negotiis communicent vel in

aliquo sint molesti propria monasteria deserentes, nisi forte his precipiatur propter opus g

necessarium ab episcopo civitatis. Nullum vero recipere in monasteriis servum obtentu

monachi preter sui domini conscientiam. Transgredientem vero hanc definitionem nostram

excommunicatum esse cognovimus, ne nomen Dei blasphemetur. Verumtamen episcopum h

convenit civitatis competentem monasteriorum providentiam gerere.

a) Zahl om. MKR.

b) Inskription om. K.

c) ante correctionem: calcedonense M.

d) om. CV.

e) constituere CV.

f) orationi et ieiunio CV.

g) folgt nachgetragen non K.

h) Christi K.

Polycarp 3.2.2

396

2. Ex concilio Aureliano. a

Nemo ecclesiam .dificet, antequam civitatis episcopus veniat et ibidem crucem figat public. et

atrium designet. Et ante prefiniat, qui .dificare vult, quod ad luminaria et ad custodiam et

stipendia custodum sufficiat, et ostensa donatione sic domum .dificet, et postquam b

consecrata fuerit, atrium eiusdem ecclesie sancta aqua conspergat.

a) Inskription om. K.

b) korr. in demum C.

Polycarp 3.2.3

397

3. Ex eodem . a a

Ut ecclesie antiquitus constitute nec decimis nec ulla possessione priventur, ita ut novis

oratoriis tribuantur.

a) om. K.

Polycarp 3.2.4

398

4. Ex concilio Vvormatiensi . a b

Quicumque voluerit in sua proprietate ecclesiam .dificare et consensum et voluntatem

episcopi habebit , in cuius parroechia fuerit, licitum sit. Verumtamen omnino previdendum est c

episcopo, ut ali. ecclesie antiquiores propter novas suam iusticiam aut decimam non perdant,

sed semper ad antiquiores ecclesias persolvantur.

a) Inskription om. K.

b) vvarinaciensi C; vuarmaciensi RV.

c) korr. in habuerit M.

Polycarp 3.2.5

399

5. Ex concilio Agathensi. a

Monasterium novum, nisi episcopo aut permittente aut probante, nullus incipere aut fundare

presumat. Monachi etiam vagantes ad officium clericatus, nisi et testimonium abbas suus

dederit, nec in civitatibus nec in parroecchiis ordinentur. Monachum, nisi abbatis sui aut b c

permissu aut voluntate, ad alterum monasterium commigrantem nullus abbas suscipere aut d

retinere presumat, sed ubicumque fuerit, abbati suo canonum auctoritate revocetur. Si necesse

fuerit clericum de monachis ordinare, cum consensu et voluntate abbatis presumat episcopus.

a) Inskription om. K.

b) korr. in sine M.

c) getilgt M.

d) nachgetragen M.

Polycarp 3.2.6

400

6. Gregorius Gratioso subdiacono. In epistola XVII. lib. III. a b a

Presenti auctoritate precipimus tibi, quatenus domum positam in hac urbe regione quarta iuxta

locum qui appellatur Gallinas albas vel ortum iuris sancte Roman. , cui Deo auctore c d e

presidemus, ecclesie, in qua Campana quondam patricia mansisse dignoscitur, simul et ortum

atque hospicium, que intra eandem domum ianua concludit, Flore abbatisse tradere debeas

proprietatis iure proculdubio possidendam. In qua domo monasterium, ubi cum omni f

congregatione sua habitare possit, Christoque adiuvante construere, ut tam ipsa, quam que in

eius honore locoque successerit, predictam domum et ortum cum omnibus ad se pertinentibus,

sicut diximus, quieto et inconcusso iur. a nobis pietatis consideratione concessa valeat

possidere.

a)-a) om. K.

b) XVIII C.

c) folgt nachgetragen ecclesie R.

d) dei K.

e) auctoritate MK.

f) possidenda M.

Polycarp 3.2.7

401

7. Ex concilio Toletano VIIII. a

Quisquis episcoporum in parroechia sua monasterium construere forte voluerit et hoc ex rebus

ecclesie, cui presidet, ditare decreverit, non amplius ibidem quam quinquagesimam partem

dare debebit. Aecclesiam vero, que monasticis non infirmabitur regulis aut quam suis

munificare voluerit sepulturis, non amplius quam centesimam partem census aecclesiae, cui

presidet, ibidem conferre licebit.

a) Inskription om. K.

Polycarp 3.2.8

402

8. Gregorius Vitali defensori Sardini.. In epistola LXXIII lib. VIIII. a a

Cognovimus quod monasteria servorum Dei vel etiam feminarum pro suo quisque libitu et b

diversarum causarum executione perturbent. Quod omnino non grate suscepimus tuamque ex

hoc experientiam commonemus, nequaquam hoc usurpare denuo accepta nostra auctoritate c

permittas, sed episcopo loci illius, sub cuius degunt moderamine, cure sit causas utilitatesque

disponere. Valde enim incongruum est, ut omisso eo alius quilibet illorum se causis admisceat,

sed illorum vitam competenti regularique debet moderatione disponere, qui pro commissis d

eorum animabus compellitur reddere rationem.

a)-a) om. K.

b) habitu K.

c) ne quemquam CR.

d) ille eorum CRV.

Polycarp 3.3.1

403

III. De fundatoribus ecclesiarum. a

1. Ex concilio Toletano VIIII. b c

Decernimus ut, quamdiu fundatores ecclesiarum in hac vita superstites extiterint, pro eisdem d

locis curam permittantur habere sollicitam et sollicitudinem ferre precipuam atque rectores

idoneos in eisdem basilicis idem ipsi offerant episcopo ordinandos. Quodsi tales forsitan non

inveniantur ab eis, tunc quos episcopus loci probaverit Deo placitos, sacris cultibus instituat

cum eorum conviventia servituros. Quodsi spretis eisdem fundatoribus rectores ibidem e

presumpserit episcopus ordinare, et ordinationem suam irritam noverit esse et ad verecundiam f

sui alios in eorum loco, quos idem ipsi fundatores condignos elegerint, ordinari.

a) Zahl om. K.

b) Inskription om. K.

c) om. RV.

d) superstes M.

e) korr. in concientia C; coniventia R; convenientia V.

f) folgt getilgt noverit M.

Polycarp 3.4.1

404

IV. De consecratione ecclesiarum. a

1. Evaristus.

Omnes basilice cum missa debent semper consecrari . b b

a) Zahl om. K.

b) consecrari semper CV.

Polycarp 3.4.2

405

2. Gelasius omnibus episcopis.

Basilicas noviter institutas non petitis ex more sedis apostolice preceptionibus dedicare nemo a

audeat, nec ambiant sibimet episcopi vendicare clericos potestatis alien..

a) noverit M.

Polycarp 3.4.3

406

3. Iohannes papa.

ecclesias Arrianorum ubicumque inveneritis, catholicas eas divinis precibus et operibusa

absque ulla mora consecrate, sicut et nos fecimus, cum pro causa Theoderici regis

Constantinopolim fuissemus.

a) pperibus M.

Polycarp 3.4.4

407

4. Gregorius in dialogo.

Arrianorum ecclesia in regione urbis huius, que Subura dicitur, cum clausa usque biennium a b

permansisset, placuit ut in fide catholica introductis illic beati Sebastiani et sancte Agathe c

martyris reliquiis dedicari debuisset. Quod factum est. Nam cum magna populi multitudine

venientes et omnipotenti Deo laudes canentes eandem ecclesiam ingressi sumus, cumque in ea

missarum sollempnia celebrarentur et post eiusdem loci angustias populus et turba se d e

comprimeret, quidam ex his, qui extra sacrarium stabant, porcum intra suos pedes huc f

illucque discurrere senserunt. Quem dum unusquisque sentiret et iuxta se stantibus indicaret,

hisdem porcus ianuas ecclesie petiit et omnes, per quos transiit, in admirationem commovit. g

Sed videri nichil potuit, quamvis sentiri potuisset. Quod iccirco divina pietas ostendit, uth

cunctis patesceret, quia de loco eodem immundus habitator exiret. Peracta itaque missarum i

sollempnia recessimus, sed adhuc nocte eadem magnus in eiusdem ecclesie tectis strepitus j k

factus est, acsi in ea aliquis errando discurreret. Sequenti autem nocte gravior sonitus excrevit,

cum subito tanto terrore insonuit, acsi omnis ecclesia illa a fundamentis fuisset eversa. Et

protinus recessit ac nulla illic ulterius inquietudo antiqui hostis apparuit. Sed per terroris

sonitum, quem fecit, innotuit a loco, quem diu tenuerat, quam coactus exiebat . Post paucos l

autem dies in magna serenitate aeris super altare eiusdem ecclesie nubes c.litus descendit

suoque illud velamine operuit omnemque ecclesiam tanto terrore ac suavitatis odore replevit, m

ut patentibus ianuis nullus illic presumeret intrare et sacerdos atque custodes vel hii, qui ad n

celebranda missarum sollempnia venerant, rem videbant, ingredi minime poterant et suavitatem

mirifici hodoris trahebant. Die vero alio, cum in ea lampades sine lumin. dependerent, emisso

divinitus lumin. sunt accens. atque post paucos iterum dies cum expletis missarum

sollempniis, extinctis lampadibus custos ex eadem ecclesia egressus fuisset, post paululum

intravit et lampadas, quas extinxerat, lucentes repperit. Quas neglegenter extinxisse se credidit o

atque eas iam sollicitius extinxit. Qui exiens ecclesiam clausit , sed post orarum spatium p

regressus, lucentes lampadas, quas extinxerat invenit, ut videlicet ex ipso lumin. apert.

claresceret , quia locus ille de tenebris ad lucem venisset. q

a) sub u)ra M.

b) beniamin M.

c) om. CRV.

d) pre CRV.

e) angustiis CRV.

f) folgt subito C.

g) admiratione RV.

h) et M; ut et CRV.

i) Peractis K; Post peracta CRV.

j) sollempniis K.

k) eisdem K.

l) exibat CRV.

m) tempore M.

n) hic M.

o) quam M.

p) clausam MR; ante correctionem: clausam V.

q) clarescerent M.

Polycarp 3.4.5

408

5. Ex concilio Toletano. a

Multi contra canonum constituta sic ecclesias, quas .dificaverint , postulant consecrari, ut b

dotem, quam ecclesie contulerunt, censeant ad episcopi ordinationem non pertinere. Quod

factum et in preteritum displicet et in futuro prohibetur, sed omnia secundum consuetudinem c

antiquam ad episcopi ordinationem et potestatem pertineant.

a) Inskription om. K.

b) hedificaverant C.

c) etiam C.

Polycarp 3.4.6

409

6. Ex concilio Agathensi. a

Altaria vero placuit non solum unctione chrismatis, sed etiam sacerdotali benedictione sacrari.

a) Inskription om. K.

Polycarp 3.4.7

410

7. Clemens.

ecclesias per congrua et utilia facite loca. que divinis precibus sacrari oportet, et in singulis a

sacerdotes divinis orationibus Deo dicatos poni, quos ab omnibus venerari oportet et non a

quoquam gravari.

a) sacrare M.

Polycarp 3.4.8

411

8. Gregorius.

Comperimus nullam extitisse causam, pro qua res eorum potuissent rationabiliter occupari,

atque eas esse inconsulte ac temere consecratas. Iccirco experienti. tue precipimus, ut quia,

quod semel consecratum est, eis non valet ultra restitui, sed studii tui sit, ut ipse episcopus a

debeat pretium dare.

a) studui M.

Polycarp 3.4.9

412

9. Gregorius papa Maximo Salonitano inter cetera.

Nos nullo modo consecrationem dicere possumus, que ab excommunicatis est celebrata.

Polycarp 3.5.1

413

V. De ecclesiis reconsecrandis . a b

1. Yginus papa . c c

Si motum fuerit altare, denuo consecretur ecclesia. Si parietes mutantur et non altare, salibus

tantum exorcizetur. Si homicidio vel adulterio fuerit violata, diligentissime expurgetur et

denuo consecretur.

a) Zahl om. K.

b) resecrandis M; reconciliandis [recontiliandis] C; resacrandis R; iterum consecrandis V.

c) om. K.

Polycarp 3.5.2

414

2. Felix papa.

De ecclesiarum consecrationibus quotiens dubitatur et nec certa scriptura nec testes existunt, a

a quibus consecratio sciatur, absque ulla dubitatione scitote eas esse sacrandas, ne talis b

trepidatio faciat deteriorationem, quoniam non monstratur esse iteratum, quod nescitur c

factum.

a) testis C.

b) nec C.

c) monstatur M.

Polycarp 3.6.1

415

VI. De restauratione ecclesiarum. a b

1. Yginus papa . c c

Ut ecclesie destruct., ubi aut plures sunt quam necesse sit aut maioris magnitudinis, quam ut

ex rebus ad eas pertinentibus restaurari possunt, episcopi providentia modus inveniatur,

qualiter consistere possint. d

a) Zahl om. K.

b) restaurationibus CRV.

c) erst vor III 6,2 K; außerdem In ep. [epta C.] VI. CV; om. R.

d) resistere K.

Polycarp 3.6.2

416

2. Gregorius in registro Bacaud. episcopo Formiensi. Epistola VIII. lib. primi . a b c c

Et temporalis necessitas nos perurget et imminutio exigit personarum, ut destitutis ecclesiis d

salubri ac provida debeamus dispositione succurrere. Et ideo quoniam ecclesiam e f

Miturnensem funditus tam cleri quam plebis destitutam desolatione cognovimus, tuamque pro g

ea petitionem, quatenus Formiane ecclesie, in qua corpus beati Erasmi martyris requiescit

cuique fraternitas tua presidet, adiungi debeat, piam esse ac iustissimam providentes,

necessarium duximus consulentes tam desolationi loci illius quam tue ecclesie paupertati h

redditus supradicte ecclesie Miturnensis , vel quicquid ei antiquo modernoque iur. vel i

privilegio potuit potestve qualibet ratione competere, ad tue ecclesie ius potestatemque hacj

precepti nostri auctoritate concedimus, ut a presenti tempore sicuti ex propria quippe ecclesia

debeas cogitare eique competentia tua provisione disponere, quatenus deinceps, quod perire

nuncusque potuit, pauperum ecclesie tue utilitatibus clerique proficiat. k

a) Inskription om., stattdessen hier Yginus papa (s. III 6,1) K.

b) bacando CRV.

c) om. R.

d) perurguet MV.

e) folgt Rasur M.

f) quomodo MRV.

g) minturnensem KV; miturenensem C; mintursensem R.

h) folgt esse CV.

i) minturnensis K; mirturnensis C; mirtunensis R; mirturiensis V.

j) ac M; ante correctionem: ac C.

k) plerique K.

Polycarp 3.6.3

417

3. Vigilius papa . a a

De fabrica vero cuiuslibet ecclesie, si dirupta fuerit, instauranda, etsi in eo loco consecrationis b

sollempnitas debeat iterari, in quo sanctuaria non fuerint, nichil iudicamus officere, si per eam c

minima aqua exorcizata iactetur, quia consecrationem cuiuslibet ecclesie, in qua spiritus sancti

ara componitur, celebritatem tantum scimus esse missarum. Et ideo si qua sanctorum basilica a

fundamentis etiam fuerit innovata, sine aliqua dubitatione, cum in ea missarum fuerit celebrata d

sollempnitas, totius sanctificatio consecrationis implebitur. Si vero sanctuaria, que habebat,

ablata sunt, rursus eorum repositione et missarum sollempnitate reverentiam sanctificationis

accipiat.

a) om. K.

b) diruta M; disrupta C.

c) folgt nachgetragen ablata C.

d) fuerint K; fuisset C.

Polycarp 3.7.1

418

VII. De imaginibus et picturis ecclesiarum. a

1. Ex pontificali . b b

Gregorius natione Syrus ex patre Iohanne natus fidei ardore accensus synodali decreto cum c

sacerdotali conventu coram sacrosancta confessione sanctissimi corporis Petri apostoli,

residentibus cum eodem summo et venerabili papa archiepiscopis, id est Antonino Gradensi

archiepiscopo, Iohanne archiepiscopo Ravenn. cum ceteris episcopis istius Sperie partis seu d

presbiteris sancte apostolice sedis, astantibus diaconibus et cuncto clero, nobilibus etiam

consulibus reliquisque christianis pluribus, statuit ut, si quis deinceps antique consuetudinis

apostolice ecclesie tenentes fidelem usum contempnens adversus venerationem sacrarum e

imaginum, videlicet Dei et domini nostri Iesu Christi et genitricis eius Mari., beatorum

apostolorum et omnium sanctorum, depositor atque destructor et prophanator vel blasphemus

extiterit, sit exterus a corpore et sanguine domini nostri Iesu Christi et totius ecclesie unitate f

atque compage. Quod et subscriptione sua sollempniter firmaverunt et inter cetera instituta g

probabilium precessorum orthodoxorum pontificum anathema sanxerunt. h

a) Zahl om. KR.

b) om. K.

c) natus M.

d) esperie C; korr. in esperie V.

e) tenentem M.

f) extorris C; exterius R; externus V.

g) korr. in Qui R.

h) predecessorum MC.

Polycarp 3.7.2

419

2. Ambrosius in sermone de inventione . a b

Sapienter Helena , que crucem in capite regum locavit, ut Christi crux in regibus adhoretur; c d

non insolentia ista, sed pietas est, cum defertur sacr. redemptioni.

a) Inskription om. K.

b) folgt crucis RV.

c) folgt egit C.

d) folgt nachgetragen fecit R.

Polycarp 3.7.3

420

3. Gregorius Sereno episcopo Massiliensi. In epistola VIIII in lib. XI. a b a

Perlatum siquidem ad nos fuerat, quod inconsiderato zelo succensus sanctorum imagines sub

hac quasi excusatione, ne adorari debuissent, confregeris . Et quidem quia eas adorari c

vetuisses, omnino laudavimus, fregisse vero reprehendimus. Dic, frater, a quo factum

sacerdote aliquando auditum est, quod fecisti? Si non aliud, vel illud te debuit revocare, ut

despectis aliis fratribus non solum te sanctum et esse credideris sapientem. Aliud est enim,

picturam adorare, aliud per pictur. hystoriam, quid sit adorandum, addiscere. Nam quod

legentibus scriptura, hoc idiotis prestat pictura cernentibus, quia in ipsa ignorantes vident,

quod sequi debeant, in ipsa legunt, qui litteras nesciunt.

a)-a) om. K.

b) om. M.

c) confregisses C.

Polycarp 3.7.3a

421

<3a. In septima actione secundi Niceni concilii. a