“Grafitli konlar minerallarining boyitiluvchanligini ilmiy asoslash”

 
 

 
 
Botogolskiy zich kristalli grafit koni. 
Kon Sharqiy Sayanlarning Botogolskiy shahrida, Cheremxovo temir yo’l 
stansiyasidan 250 km g’arbda joylashgan. Kon maydonining geologik tuzilishi ishqoriy 
jinslarning Botogol massivi bilan belgilanadi, taxminan 10km
2
maydon jihatidan oval 
shaklga ega bo’lib, Shimoliy-g’arbiy yo’nalishda cho’zilgan va O’rta proterozoy 
kristalli slanes va ohaktoshlarni yorib chiqqan. 
Massiv nefeline senitlaridan tashkil topgan bo’lib, periferiyada piroksen navlari 
bilan almashinadi. Massivning ichki tuzilishi ohaktoshlarining yirik ksenolitlarining 
mavjudligi bilan murakkablashadi. Uning ekzokontakt xost jinslari marmar hosil qilish 
uchun qayta kristallanadi, ba’zi joylarda skarning va fenitizatsiya qayd etiladi. 
R.V.Lobzovaning ma’lumotlariga ko’ra, biotit uchun nefeline senitining mutloq Yoshi 
42312mln yil, nefeline uchun esa 37312mln yil, sillur va devon chegarasiga yaqin. 
Massiv zich-kristalli grafitning ko’p sonli (30ga yaqin) sanoat yotqiziqlari asosan 
nefeline (kamroq proksen) senitlari orasida massivning shimoliy qismida joylashgan, 
bazan ular ohaktoshning ksenolitlari bilan aloqa qilishadi. Konlarda ellepsiod, 
lentasimon, uya va shakllar mavjud bo’lib, ular mahalliy “qimmatli qog’ozlar” nomini 
olgan. Eng yirik Kornell zaxirasi planda 50x50 m va chuqurligi 80m o’lchamga ega. 
Bu zaxiralarning grafit rudalari tarkibi va teksturasi bo’yicha xilma-xildir. Ularning eng 

---

32
boylari (60-90% karbon) zich-kristalli grfaitdan tashkil topgan va massiv to’qimaga 
ega. Mayda dispers silikat kiritmalarning bo’lishi bunday rudalardagi karbon miqdorini 
30-60%ga kamaytiradi. Zich-kristalli grafitdan tashqari uning sferoid, radial, 
koncentrik-zonal, buyraksimon va daraxtsimon agregatlari massiv rudalarda bo’ladi. 
Grafit va grafit-piroksen-kalsit tasmalarining almashinishi hoshiyali rudalar (15-
20% karbon) paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Agar grafit silikat-karbonat massasida 
izo;yatsiyalangan uya va kiritmalar shaklida mavjud bo’lsa, 5-12% tarkibli rudalarning 
mo’tadil va o’zaro tutashgan teskturalari mavjud. Bu minerallardan tashqari rudalarda 
apatit, egirin va boshqalar ham bo’lishi mumkin. 
Botogolskiy maydoni XIX asrning o’rtalaridan boshlab 100 yildan ortiq vaqt 
davomida ishlab chiqilgan. Uning boy massiv rudalari deyarli to’liq ishlab chiqilgan, 
lekin qolgan kambag’al hoshiyali, olachipor va boyitilgan rudalar oson boyitiladi va 
ochiq-jar qazib olish yo’li bilan qazib olinishi mumkin. Hozirgi vaqtda g’o’za grafitini 
mayda qazib olish artel “Cayany” prospektorining yer osti usulida amalga 
oshirilmoqda. 
Ular tadqiqotchilar tomonidan turli vaqtlarda o’rganilgan. Magmatic gipotezaga 
ko’ra (Delone, V.I.Vernadskiy va boshqalar), zich-kristalli grafit nefelinn senitlar qator 
hosil qilish paytida magmaning o’z gazsimon komponentlaridan kristallanadi. 
B.M.KKuplestiykiy ma’lumotlariga ko’ra, senitik magma karbonatlarining 
dissotsiatsiyalanishi paytida hosil bo’lgan organic uglerod va karbonat angidrid bilan 
boyitilgan ohaktoshlarni o’zlashtiradi, grafitning hosil bo’lishi pnevmatolit fazasida 
uglevodorodlarning karbonat angidrid bilan o’razo ta’siri natijasida sodir bo’lgan. 
Senitik magmani ohaktoshlarni o’z ichiga olgan karbon bilan boyitish g’oyasi 
V.C.Sobolev va V.P.Colonenko asarlarida ishlab chiqilgan. Rudani hosil qiluvchi 
suyuqliklar suspenziya va gellar bo’lib, unda gazlar, vodorod va suv bug’lari dispers 
muhit rolini o’ynaydi va grafit asosan dispers faza rolini o’ynadi. 
Ruda hosil qiluvchi suspenziyalar va gellar bo’lib, unda dispers muhit rolini 
asosan karbon tarkibli gazlar, vodorod va suv bug’lari, dispers faza-grafit.

---

33