“Grafitli konlar minerallarining boyitiluvchanligini ilmiy asoslash”

Fizik xossalari. 
Grafit metal yaltiroqlikka ega bo’lib, mutlaqo o’zgacha xiralik 
bilan o’zgarib turadi, bu jihatdan barcha ma’lum jismlardan o’zib ketadi. Grafit tegishli 
moyli (sirpanchiq) modda.
Uning xususiyatlari ishlab chiqarishning kelib chiqishi yoki usuliga bog’liq. Eng 
muntazam kristallarni Ceylon konlarining minerali hosil qiladi.[7] Grafitning erish 
nuqtasi 3845-38890
0
C da bosim 1 dan 0,9 atm gacha bo’ladi. Qaynash nuqtasi 4200
0
C 
haroratga yetadi. Kislorod reaktivining alangalanish harorati bir kristalli grafitlar uchun 
700-730
0
C ni tashkil qiladi. Grafitni kuydirish yo’li bilan ishlab chiqariladigan issiqlik 
miqdori 7832 dan 7856 kkal gacha yetadi. Elektr tokini yaxshi o’tkazadi. Olmosdan 
farqli o’laroq, u past qattiqlikka ega (Moosa shkalasi bo’yicha1 ). Olmos nisbatan 
yumshoq. Yuqori harorat ta’siridan so’ng, u biroz qiyin bo’ladi va juda mo’rt bo’ladi. 
Zichligi 2,08-2,23g/sm
3 
bo’ladi. Rangi to’q kulrang, yaltiroqligi metallik. Erish 
bo’lmagan, havo yo’qligida qizdirilganda barqaror. Kislotalarda erimaydi. Tabiiy grafit 
tarkibida 10-12% li kleylar va temir oksidlari bo’ladi. Surtilganda alohida tarozilarga 

---

11
tabaqalanadi(bu xususiyat qalamlarda ishlatiladi). Atm.da 2000
0
C dan yuqori bosimda 
grafit sublimatsiya qilinganligi uchun bug’larda bir atomdan yetti atomgacha bo’lgan 
molekulalar topiladi.[8] Yuqori bosim va isitishda olmos hosil bo’ladi. Uch nuqtada: 
harorat 4130
0
C, bosim 12Mpa, eng yuqori zichlik grafitni qayta kristallaydi. Issiqlik 
o’tkazuvchanlik xossasiga ko’ra grafit palladiy va platina orasidan joy egallaydi. 
Issiqlik o’tkazuvchanlik koeffesienti 0.041 (g`ishtlarnikidan 5marta ko`p). Yupqa grafit 
filamentlari mis filamentlariga uchun asos tekisliklariga perpendikulyar ravishda 
parallel bo`lgan yo`nalishlar bo`yicha issiqlik o`tkazuvchanlik qiymatlarining nisbati 
(anizotropiya koeffisienti) 5 yoki undan ko`pga yetishi mumkin. Issiqlik 
o`tkazuvchanlik 
[W/m
*
grad.)] 
grafitlar 
uchun 
yo`naltiruvchi 
tekisliklar 
yo`nalishida:Ceylon 278,4(k=3,2), Cumberland 359,6(k=6), Kanada 522,0(k=6), 
pirografit 475-2435 (k=100-800). Ti va Zr karbidlari qo’shilgan rekristalli grafit eng 
yuqori issiqlik o’tkazuvchanlikka ega(Ci dan katta).[9] Sun’iy olingan polikristall 
grafitning issiqlik o’tkazuvchanligi uning zichligiga bog’liq va 92,22, 169, 94 va 
277.44 Bt/(m
*
grad) mos ravishda 1.41, 1.654 va 1.73 g/sm
3
zichliklarda. Issiqlik 
o’tkazuvchanlikning temoeraturaga bog’liqligi egri chizig’ida maksimum mavjud 
bo’lib, uning holati va qiymati kristallarning kattaligi va mukammallik darajasiga 
bog’liq. Grafitning elektr o’tkazuvchanligi simobnikidan 2,5 marta ko’p. 0
0
haroratda 
elektr tokening rezistivligi 0.390 dan 0.602 om gacha o’zgaradi. Grafitning barcha 
turlari uchun past qarshilik chegarasi bir xil va 0.0075 om ga teng.[10] 
Grafitning 
700 
0
C 
gacha 
termik 
kengayish 
koeffisienti 
tayanch 
tekisliklar(qizdirilganda grafit kontraktlari) yo’nalishida manfiy bo’lib, uning absolyut 
qiymati temperature ortishi bilan kamayadi. 700 
0
C dan yuqorida termik kengayish 
koeffisienti musbat bo’ladi. Yo’naltiruvchi tekisliklarga perpendikular yo’nalishda 
termik kengayish koeffisienti musbat, amalda temperaturadan mustaqil va 
yo’naltiruvchi tekisliklar uchun o’rtacha absolyut qiymatdan 20 marta yuqori 
bo’ladi.[11] 
Grafitning nur yutish koeffisienti butun spektr uchun doimiy bo’lib, jismning 
emissivlik temperaturasiga bog’liq emas; yupqa grafit filamentlari uchun 0,77, grafit 
kristallari ortishi bilan nur yutish 0,52-0,55 oralig’ida bo’ladi. [12] 

---

12
Grafitning kuch xossalari temperatura ortishi bilan o’zgaradi. Eng sun’iy grafit O 
rast 
uchun harorat ortishi bilan 1,5-2,5 marta ortadi, maksimal erishish 2400-2800
0
C da; 
O
cj
da egiluvchanlik va qayishqoqlikni 2200-2300 
0
C da 1,3-1,6 marta oshiradi, 1600-
2200
0
C oralig’ida elastiklik va kesish moduli 1,3-1,6 marta ortadi. 3000
0
C va undan 
yuqori haroratning oshishi bilan kuch xususiyatlari juda keskin kamayadi va 3200
0
C da 
ular 20
0
C dagi xususiyatlarga yaqinlashadi. 20-2000
0
C oralig’ida grafit mo’rt bo’ladi. 
2200-2600
0
C oralig’ida grafitning turiga qarab 0,35-1,5% ga yetadigan katta qoldiq 
deformatsiya kuzatiladi. Sun’iy olingan polikristalli grafit O
rast 
uchun 9,8-14,7 Mpa, 
O
izg 
19,6-21,6 Mpa, O
cj
24,5-29,4 Mpa; koef. Ouasson ning nisbati 0,20-0,27; Brinell 
qattiqligi 392-588 Mpa, Moos shkalasida 1-2. Rekristallangan garfit eng yuqori 
mustahkamlik xossasiga ega.
Grafitni neytronlar bilan nurlantirilgandan so’ng uning fizik xossalari o’zgaradi; p 
ortadi, kuch, elastiklik moduli, qattiqligi, issiqlik o’tkazuvchanlik bir tartibda 
kamayadi. 1000-1200
0
C da toblanib keyin xossalari avvalgi qiymatlariga tiklanadi. 
Grafit kam termik neytron tutuvchi kesimga ega(0,38*10
30
m
2
). Sun’iy ishlab chiqrilgan 
grafitning xarakterli xususiyati uning g’ovakligi bo’lib, u grafitning deyarli barcha 
xossalariga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Ko’zaning hajmi pirografit uchun 2-3% dan 
boshqa grafit turlari uchun 80-85% gacha o’zgarib turadi. O
cj 
ning qarama-qarshiligini 
tasvirlash, elastiklik moduli, issiqlik o’tkazuvchanlik turlari, p g’ovaklikdan emperik 
ifoda foyfalaniladi:P
i
=P
oi
expa
i
з, P
i
va P
oi
g’ovak va g’ovak bo’lmagan grafitning 
xossalari. [13]