G‘o‘za kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari Reja

Kasallik qo‘zg‘atuvchisi va uning belgilari. Vertitsillyoz viltini deyteromitsetlar sinfiga oid Verticillium dahliae zamburug‘i qo‘zg‘atadi. Laboratoriyada oziqa muhitida u vegetativ mitseliy, konidiya, oidiya va mikrosklerotsiylardan iborat bo‘lgan, oldin oq, so‘ngra qorayadigan koloniyalar hosil qiladi. Konidiforalar rangsiz, fialidlari poyachasining bir nechta joyidan, 3-4 tadan to‘p bo‘lib chiqqan, ularning uchlarida konidiyalar shilimshiq modda yordamida, dumaloq bosh shaklida yopishgan, o‘lchami 20,4-44,0 x 3,2 mkm. Konidiyalari bir hujayrali, rangsiz yoki ellips shaklli, o‘lchami 1,4-12,3 x 1,4-4,2 mkm. Mikrosklerotsiylari shakli o‘zgaruvchan, odatda dumaloq yoki biroz uzunchoq, diametri 225 mkm gacha, tusi to‘q-qo‘ng‘ir yoki qoramtir (Ramazanova, 1975; Mirpo‘latova, Yunusov, 1981; Perespkin va b.q.,1990). Mikrosklerotsiy 2 xil hujayralardan tashkil topgan bo‘lib, tashqi qatlami qalin devorchali, rangli, yadrosiz, ichki qismi esa yupqa devorchali, rangsiz, yadroli hujayralardan iborat. Faqat ichki qismidagi hujayralar o‘sib gifa hosil qiladi (Shmotina, 1970). Mikrosklerotsiylar-32⁰С da bir necha yil 80°S da 3 soat, dalada tuproqda 10 (Karimov, 1976) yoki 20 yildan ko‘p saqlanishi mumkin. Tadqiqotchilar tashqi ko‘rinishi va o‘sish belgilariga asoslanib, zamburug‘ning 3 tadan 6 tagacha xilini ajratishgan (Panfilova, Ramazanova, 1962; Komilova, 1964; Haydarova, 1965, 1966; Sidorova, 1983 va b.q.). Ulardan biri g‘oyat ko‘p mikrosklerotsiy hosil qiladigan qora xil, ikkinchisi- mikrosklerotsiylari bo‘lmagan oq xil, qolganlari bu belgi bo‘yicha o‘rtacha mavqedaligi aniqlangan. G‘o‘zadan ajratib olingan barcha zamburug‘ shtammlari har doim 1-xilga mansub, ammo oziqa muhitida 1-2 marta ko‘chirib ekilgach boshqa xillari ham ajralib chiqa boshlaydi. Bu xillarning har biri ichida g‘o‘zaga ham baland, ham past virulentlari bo‘lgani uchun, ularni fiziologik irq deb sanash mumkin emasligi ta’riflangan (Benken va b.q., 1974; Sidorova, 1983).

Bir tup kasal g‘o‘zada minglab mikrosklerotsiy hosil bo‘ladi (Garber va b.q., 1996).

G‘o‘zada viltni Verticillium turkumining boshqa namoyandalari -V. alboatrum (Sidorova, 1983), V. nigrescens (Bugbee. 1967), V. fumosum (Seman. 1983) va V. lateritium (Sidorova, 1983) – qo‘zg‘ata oladi deb xabar qilingan, ammo hozirgi paytda kasallik sababchisi sifatida ham fan faqat bir tur - Verticillium dahliae ni tan oladi (Garber va b.q., 1996).