Государственная инспекция по надзору за безопасным ведением работ

2. Портлатиш ишлари учун ходимлар
§ 27. Корхонадаги портлатиш ишларининг раҳбарлиги, уни раҳбарига, ишларни пудрат усули билан олиб боришда эса пудратчи корхонанинг раҳбарига ёки унинг томонидан тайинланган, шу корхонанинг ишлаб чиқариш бўлинмасини раҳбарига ва йўналиши кончилик бўлмаган корхоналарда эса корхона раҳбари томонидан тайинланган техник назорат ходимига юклатилиши лозим.
§ 28. Портлатиш ишлари (ПА билан ишлаш) юзасидан раҳбарликка тугалланган олий ёки ўрта контехника маълумотга, ёхуд тегишли портлатиш ишлари турига раҳбарлик қилиш ҳуқуқини берувчи махсус ўқув муассасалари ёки курсларини тугатган шахсларга, улар Портлатувчининг (уста-портлатувчининг) ягона дафтарига эга бўлганларидан кейин, рухсат этилади.
Портлатиш ишлари бўйича ихтисослаштирилган бўлинмалар (портлатиш ишлари участкаси) раҳбари (раҳбар ўринбосари, ёрдамчиси) лавозимига иш стажи ерости шароити бўйича камида бир йил бўлган кон муҳандиси ва иш стажи кўмир ва сланец шахталаридаги ерости шароити бўйича камида уч йил бўлган кон техниги ерости конлари ва шахталарда, иш стажи икки йил бўлганлар эса конларда (рудникларда) тайинланади.
§ 29. Корхона ва ташкилотларда портлатиш ишларига раҳбарлик қилувчи муҳандис-техник ходимлар, шунингдек портловчи моддаларни сақлаш, ташиш, ПАни илмий-тадқиқот, экспериментал ва ўқув мақсадларида тайёрлаш ва фойдаланиш билан боғлиқ бўлган бошқа техник назорат шахслари лавозимга тайинланаётган (тасдиқланаётган) пайтда ва кейинчалик ками билан уч йилда бир марта белгиланган тартибда мазкур Қоидаларни, уларни вазифаларига кирадиган масалаларга оид портлатиш ишлари хавфсизлиги бўйича йўриқномалар ва меъёрларни билиши бўйича аттестациядан ўтишлари керак.
§ 30. Корхоналарда портлатиш ишларини ва ПМни тайёрлаш ва фойдаланиш, ПАни сақлаш ва ташиш билан боғлиқ бўлган ишларни олиб бориш, шу жумладан ушбу ишларга раҳбарлик қилиш учун, махсус буйруқ билан тайинланган шахсга рухсат этилиши керак.
§ 31. Портлатиш ишлари жинси эркак бўлган Портлатувчининг (уста-портлатувчининг) ягона дафтарига эга бўлган портлатувчи (уста-портлатувчи) томонидан бажарилиши лозим.
Газ хавфи бўлган ёки ишлов берилаётган қатламлари чанги портлашга хавфли бўлган шахталарда (конларда) портлатиш ишларини, фақат уста-портлатувчи томонидан бажаришга рухсат этилади.
Иссиқ массивларни портлатиш учун, портлатиш ишлари бўйича стажи камида икки йил бўлган портлатувчига рухсат этилиши мумкин.
§ 32. Портлатувчига ёрдам кўрсатиш учун, ёрдамчилар тайинлашга рухсат берилади. Улар йўриқланиши, ҳамда бевосита портлатувчи раҳбарлиги ва назорати остида, тезлатиш воситалари ва шай-патронлар билан муомала қилишга боғлиқ бўлмаган ишларни бажаришлари мумкин.
§ 33. Портлатувчи ва уста-портлатувчи¹ касби бўйича ўқиш учун, ўрта маълумотга эга бўлган, белгиланган талабларга жавоб бердиган шахсларга рухсат этилади ва уларни ёши ва иш стажи:
- газ хавфи бўлган ёки ишлов берилаётган қатламлари чанги портлашга хавфли бўлган кўмир шахталарида порлатувчи бўлиши учун 22 ёшдан кичик бўлмаган ва ерости ишлари бўйича камида икки йил стажи бўлиши;
- бошқа портлатиш ишларида - 20 ёшдан кичик бўлмаган ва корхона иши хусусиятига тегишли мутахассислик бўйича камида бир йил стажи бўлиши лозим.
Портлатувчини ўқитиш ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда, дастурлар бўйича кончилик йўналишидаги институтлар, коллежлар ҳузуридаги махсус курсларда ёки портлатиш ишларини олиб борадиган ва махсус рухсатномаларга (лицензияга) эга бўлган корхоналарнинг ўқув-курси комбинатларида олиб борилиши лозим.
§ 34. Портлатувчи (уста-портлатувчи) малакаси тегишли дастур бўйича таълим олган, имтиҳон топширган ва Портлатувчининг (уста-портлатувчининг) ягона дафтарини (мазкур Қоидаларнинг 4-иловаси) олган шахсларга берилиши мумкин.
Портлатувчи малакасини бериш учун имтиҳонлар “Саноатконтехназорат” ДИ органи вакили раҳбарлигида корхона раҳбари томонидан тайинланган малака комиссия томонидан қабул қилиниши керак.
Портлатувчи 1 ой давомида тажрибали портлатувчи раҳбарлигида тажриба орттирганидан кейин, уни портлатиш ишларини бажариши учун рухсат берилади.
Тугалланган олий ёки ўрта контехника маълумотга, ёхуд тегишли портлатиш ишлари турига раҳбарлик қилиш ҳуқуқини берувчи махсус ўқув муассасалари ёки курсларини тугатган шахсларни ўқитмасдан, уларга порлатувчи малакасини бериш ва Портлатувчининг (уста-портлатувчининг) ягона дафтарини тақдим этиш, малака комиссиясига имтиҳон топширганларидан кейин рухсат этилади. Бундай шахслар ҳам, юқорида кўрсатилган тартибда тажриба орттирганларидан кейин, уларнинг портлатиш ишларини муcтақил бажаришларига рухсат этилади.
§ 35. Ками билан ҳар икки йилда бир марта портлатувчиларнинг портлатиш ишлари (ПА билан ишлаш) хавфсизлиги бўйича билимлари малака комиссияси томонидан текширилиши керак. Ундан аввал портлатувчилар корхона раҳбари тасдиқлаган дастур бўйича тайёргарликдан ўтишлари керак.
Агар портлатувчи томонидан тайёрлаш, ташиш, сақлаш, ишлатиш ва ҳисобга олиш бўйича талаблари бузилса, шахта (кон, карьер ва шу кабилар) раҳбарининг фармойишига кўра унинг билимини навбатдан ташқари текширилиши мумкин.
Имтиҳондан ўтмаган портлатувчилар портлатиш ишларини бажариш ҳуқуқидан маҳрум этиладилар ва фақат қайта тайёргарликдан кейин, уларни билимини малака комиссияси томонидан қайта текширишга рухсат этилиши мумкин, қайсики бу ҳақида корхона (шахта, кон, карьер ва шу кабилар) раҳбарининг буйруғи чиқарилиши керак.
§ 36. Портлатувчилар янги турдаги портлатиш ишларига ўтказилганларида, “Саноатконтехназорат” ДИ органи билан келишув бўйича корхона раҳбари томонидан тасдиқланган тегишли дастурга биноан қайта тайёргарликдан ўтишлари ва малака комиссиясига имтиҳон топширишлари керак. Мустақил равишда янги турдаги портлатиш ишлари бажаришга рухсат этилишидан олдин портлатувчи 10 кун давомида тажриба орттириши шарт.
Газ ёки чанг бўйича хавфли бўлган кўмир (сланец) шахталарига ўтказилганда, портлатувчилар
--------------------------
¹ Кейинчалик матн бўйича барча ҳолатларда - портлатувчи

“Саноатконтехназорат” ДИ органи билан келишув бўйича корхона раҳбари томонидан тасдиқланган дастурга биноан қўшимча равишда қайта тайёргарликдан ўтишлари, малака комиссиясига имтиҳон топширишлари ва 15 кун давомида тажриба орттиришлари керак; ўта тоифали ёки қўқисдан кўмир, жинс ва газ отқини бўйича хавфли шахталарига ўтказилганда, 20 кун давомида тажриба орттиришлари кера.

§ 37. Портлатувчилар, ўз малакасига оид ишда бир йилдан ортиқ танаффус қилсалар, фақат малака комиссиясига имтиҳон топширганлари ва 10 кун давомида тажриба орттирганларидан кейин, улар томонидан портлатиш ишларини мустақил бажарилиши учун рухсат этилиши мумкин.
§ 38. Портлатиш ишлари ва ПА билан ишлашда банд бўлган барча шахслар янги келган ПА, аппаратуралар ва жиҳозларни ҳоссалари ва хусусиятлари билан танишишлари шарт.
ПА билан муамола қилишда хавфсизлик чоралари ва вазифаларини кўзда тутувчи меҳнат муҳофазасига оид йўриқномалар, портлатишларни (ПА билан ишлашни) тайёрлаш ва бажариш билан банд ишчиларга имзо билан (дастлабки йўриқлашда) берилиши, ёки ишчилар ўтиши мумкин бўлган маълум жойда сақланиши керак.
§ 39. ПА омбрлари ва ПМ тайёрлашнинг механизациялаштирилган манзилларига мудир этиб, портлатиш ишларига раҳбарлик қилиш ҳуқуқига эга бўлган ва ПМ ларни тайёрлаш технологияси ва тадқиқотлари мутахассислиги бўйича олий ўқув юртларини (коллежларни) тугатган шахслар тайинланиши керак. Бу лавозимга ПА омборлари мудирларини тайёрлашнинг махсус дастури бўйича ўқиган, малака комиссиясига имтиҳон топширган ва тегишли гувоҳномани (5-илова) олган портлатувчилар ҳам тайинланиши мумкин.
Геофизика корхоналари зарядлаш устахоналарида ПА ни сақлаш, ҳисобга олиш, ҳамда беришни, худди ПА омборлари мудирлари каби тайёргарликдан ўтган ва имтиҳон топширган, камида бир йил иш стажига эга бўлган портлатувчиларга юклашга рухсат этилади.
Геофизика ишларида қисқа муддатли ПА сарфлаш омборларига, Портлатувчининг (уста-портлатувчининг) ягона дафтарига ва тегишли шароитлардаги камида бир йил портлатувчилик иш стажига эга бўлган шахслар мудирлик қилиши мумкин. Кўчма ПА омборларида омбор мудири вазифаси автомобиль ҳайдавчиси, қўриқлаш хизмати ходимлари ва бошқа кўчма ПА омборлари мудирларига мўлжалланган дастур бўйича тайёргарликдан ўтган ва малака комиссиясига имтиҳон топширган, камида 9-синф маълумотига эга бўлган шахсларга юклатилиши мумкин.
ПА омбрлари ва зарядлаш устахоналари мудирлари портлатиш ишларини бажариш ҳуқуқига эга эмаслар. Портлатиш ишларини бажарадиган портлатувчиларнинг ПА омбрлари, зарядлаш устахоналари мудири вазифасини бажариши тақиқланади.
§ 40. Омборларда ПА тарқатувчиси вазифасига ПА омборлари мудирларига мўлжалланган дастур бўйича ўқиган, малака комиссиясига имтиҳон топширган, гувоҳнома (5-илова) олган ва камида 9-синф маълумотига эга бўлган шахслар тайинланишига рухсат этилади. Улар 10 кун давомида тажриба орттирганларидан кейин, портлатиш ишларини мустақил бажаришларига рухсат этилади. Беш кун давомида тажриба орттирган портлатувчиларни тарқатувчи вазифасига тайинлаш мумкин.
§ 41. ПА омбрлари лаборантлари вазифасига тегишли дастур бўйича тайёргарликдан ўтган, малака комиссиясига имтиҳон топширган ва гувоҳнома (5-илова) олган шахслар тайинланиши мумкин.
§ 42. Механизациялаштирилган манзилларида ПА тайёрлаш учун, тегишли дастур бўйича тайёргарликдан ўтган, малака комиссиясига имтиҳон топширган ва гувоҳнома олган шахслар тайинланишига рухсат этилади. Бундай шахслар 10 кун давомида тажриба орттирганларидан кейин, ишни мустақил бажаришларига рухсат этилади.
§ 43. Илмий-тадқиқот, экспериментал ва ўқув мақсадларида портлатиш ашёларидан фойдаланувчи ташкилотларда ПА билан ишлаш учун Портлатувчининг (уста-портлатувчининг) ягона дафтарига эга бўлган ва тажрибали мутахассис раҳбарлигида 10 кун давомида тажриба орттирган илмий ходим, ўқитувчи ва лаборантларга рухсат этилиши мумкин.
§ 44. Портлатувчилар ва ПА омборлари мудирларини тайёрлашнинг махсус дастурлари вазирликлар (идоралар, бирлашмалар ва шу кабилар) томонидан ишлаб чиқилади ва “Саноатконтехназорат” ДИ органи билан келишув бўйича тасдиқланади. ПА билан муамола қилишга боғлиқ бўлган бошқа касбдаги ишчилар учун тайёрлаш дастури “Саноатконтехназорат” ДИ органи билан келишув бўйича корхона томонидан тасдиқланади.