Гомоген жараёнларнинг тавсифи

3-расм. Катализатор ва катализаторсиз реакцияларни бориш графиги.
1 – катализаторсиз борувчи реакция
2 – катализатор иштирокида борувчи реакция, яъни каталитик ракция

Агар бунда, масалан, Т = 300⁰К да, Е = 10000 кал/моль бўлса, реакция тезлиги, W = e^E/RT бўлса, унда

W = (e^{-(Е + 10000)/RT}) / (е^-E/RT) = е^-E/RT = e^{10000/1.98300} 2.510⁸ ёки
катализаторли катализаторсиз

W = 1 – (E+10000)RT/1-E/RT = 1^{-10000/1,98300} = 2,510⁸

Реакция тезлиги (W) катализатор иштирокида катализатор бўлмаганга нисбатан 2,510⁸ марта тез боради.

3.1. Кислота – асос катализи

Кўпчилик реакциялар учун Н₃О⁺ ва ОН^- ионлари катализатордир. Демак, кучсиз кислота ва асослар каталитик активлиги
pН = -lg [H₃O⁺] қийматига пропорционал.
Кучли кислота ва асосларда эса уларнинг каталитик активлиги кислоталик функциясига Н_О (ёки асослик функция) боғлиқ. Н_О баъзан Ҳаммет функцияси деб ҳам аталади.
Н_О = -lgh_О; h_О = [(AH₃O⁺)/(AH₂O)]  (YA/YAH⁺)
YA, YAH⁺ ионланмаган ва ионланган асоснинг активлик коэффициенти. Суюлтирилган эритмада АН₂О = YA = YAH⁺  1 ва демак, АН₃О⁺  [Н₃О⁺] бўлади. Маълум кислота турли концентрацияда турлича Н_О қийматга эга бўлади. Турли кислота бир хил Н_О қийматида баравар каталитик активликка эга бўлади.

рK = A - Ho, A - const (турғун сон)

Тажрибалар кўрсатишича, маълум муҳитда (кислота - маълум концетрациясида) (YA/YAH⁺) нисбати - қиймати асос - А нинг табиатига боғлиқ эмас.

Шундай қилиб, h_О - қиймати асосан муҳитнинг шароитига боғлиқ. h_o - қиймати қанча катта бўлса, АН⁺/А нисбат қиймати ҳам шунчалик катта бўлади, яъни маълум асос протонлашган бўлади. Шундай қилиб, h_О - қиймати муҳитнинг протон бериш қобилиятини ҳарактерлайди, шунга кўра h_О ни муҳитни кислоталилиги дейилади.
Агар реакцион аралашмага кислота билан бирга шу кислота тузи қўшилса, каталитик эффект ортади. Вахоланки, туз таъсирида кислотани диссоцияланиши камайиши натижасида водород ионлари ҳам камайиб, пировардида каталитик активлик камайиши керак.
Бу ҳодиса иккиламчи туз эффекти дейилади. Кислотага шу кислота тузи қўшилганда анион кўпаяди, демак кислота аниони ҳам катализатордир.
Иккинчи туз эффекти.
HA + H₂O  A^- + H₃O⁺
К_С – кучсиз кислота электролитик диссоциацияси

а)
б) бунга А₁^- туз қўшилса, К_С катта бўлади, яъни