Гносеология – билиш фалсафаси

Билишнинг тузилиши
Онтологик рационализм
Гнеосологик рационализм
Ахлоқий
рационализм
Унинг маъноси шундаки,
онг ўзини тутиш этикасининг асосида туради
Ҳаётнинг асосида онгли бошланиш (яъни, яшаш онгли)ётади. Бу фикр билан рационализм идеализмга яқин (масалан, Платоннинг «соф ғоялари», оламга ва унинг инъикоси сифатида
дунёнинг борлиги)
Ҳаётнинг бошланишида
онг ётади
Гносеологик рационалистлар ўрта аср теологияси ва сколастикасига қарши чиққанлар, улар ўз фалса-фасида онгни инкор этиб, худонинг ҳақиқатини билишнинг асоси, деганлар.
Эмпириклар билан мунозарадаги асосий далиллар
Билимнинг асосида ақл билан қайта ишланмаган амалиёт ётади
Ақл мустақил кашфиётлар қилиш мумкин, амалиётда ҳам кўриб чиқмай ҳам кейинчалик бу амалда синалади
Лекин рационализм идеализм билан бир нарса эмас, чунки унинг мазмуни материяга нисбатан бирламчилиги эмас, ҳаётнинг онглилиги
Шундай қилиб, рационалистлар худонинг ёки бошқа онгнинг ҳаётнинг ички мантиқининг борлигига ишонувчилардир (Демокрит, Эпикур)
Рационализм ва эмпиризм фалсафанинг оқимлари сифатида
Эмпиристлар, одатда, рационалистларга оппонент бўладилар
Кўзга кўринарган вакиллари - Томас Гоббс, Джон Локк, Джон Дьюи
Эмпиризмнинг асосчиси - Фрэнсис Бэкон
Англияда XVII асрда, Америкада ундан кейин кенг ривожланган
Рационалистлар қаторига кўплаб файласуфларни қўшишимиз мумкин (Платон, Демокрит, Эпикур, Суқрот, Кант), лекин рационализмнинг ривожига энг катта хисса қўшган файласуфлар - Рене Декарт, Барух Спиноза, Готфрид Лейбницдир.
Эмпиризм-фалсафанинг оқими бўлиб, унинг ҳимоячилари билишнинг асосида тажриба ётади деб ҳисоблайди. Тажрибадан олинганлиги билан билим – кучдир.
ХУЛОСА
1. Билиш доимо қандайдир янги, илгари номаълум бўлган нарсани яратишга
йўналган ижоддир. Ижоднинг бош мезони (кўрсаткичи) – олинган натижа-
ларнинг янгилиги ва ижтимоий аҳамиятга эга эканлиги. У жуда катта
ақлий ва жисмоний ҳаракат («ижод машаққатлари» деб бежиз айтмайдилар),
баъзан фуқаролик жасорати ва ҳатто жонбозлик талаб қилади.
2. Шундай қилиб, инсоннинг билиши ривожланиб борувчи, фаол жараёндир.
Бу, аввало,жамиятда янги эҳтиёжларнинг туғилиши, тегишли равишда
амалиётнинг ривожланиши ва такомиллашуви билан белгиланади.
3. Айни шу сабабли билиш «мангу ҳаракат, қарама-қаршиликларнинг юзага
келиши ва уларнинг ечилиши жараёни» деб қаралиши лозим.
4. Билиш жараёнининг ички мантиғи (изчиллиги) қандай?