Glossariysi ona tili nazariyasi va amaliyoti fanidan 2022-yil glossariy morfema

FRAZEOLOGIYA - 1 Tilshunoslik-ning muayyan tilgagina xos boʻlgan frazeologizm (frazema)larni oʻrganadigan sohasi.
2 Biror tildagi barcha frazeologizmlar (frazemalar) majmui. Oʻzbek tilining fra-zeologiyasi. Navoiy asarlari frazeologiyasi.
JARGON - \fr. jargon — maʼlum bir gu-ruhga oid soʻz] Biron ijtimoiy yoki professional guruhga xos, faqat ularning oʻzi tushunadigan va adabiy tildan farq qila-digan soʻz va iboralar. Chunki komediyaviy filmda har bitta arzimagan gapda ham biron ishora, majoziy maʼno, kesatiq, shart-li til [◆ jargon\ga xos unsur, piching va shu kabilar boʻlishi mumkin. Gʻ. Salomov, «Tarji-ma nazariyasiga kirish» .
LEKSEMA (yunoncha: lexis — soʻz, ifoda) — til qurilishining leksik maʼno anglatuvchi lugʻaviy birligi. Leksema bildiradigan maʼno soʻzning material qismi: maʼlum tovush kompleksini maʼlum obʼyektiv voqelikka bogʻlash bilan kishi ongida yuzaga keladigan mazmun-mundarija. Har qanday Leksema oʻzining fonelshlari ifodalagan maʼnosi va grammatik xususiyatlari birligidan iborat. Bunday birlik soʻz va iboralarda mavjud. Ularga nisbatan glossema, lugʻaviy morfema atamalari ham ishlatiladi. Mas, uy Leksemasining leksik maʼnosi. — "kishi yashaydigan bino", yugurmoq Leksemasining leksik maʼnosi — "bir joydan ikkinchi bir joyga shiddat bilan harakatlanmoq" va boshqa Shunga koʻra, ular lugaviy (semantik) maʼno jihatdangina emas, balki fonetik va grammatik jihatdan ham oʻrganiladi.
LEKSIKA (yun. lexis — soʻzga oid, lugʻaviy) — tildagi barcha soʻzlar va iboralar yigʻindisi, tilning lugʻat tarkibi. Leksika maʼlum qonun-qoidaga boʻysunuvchi izchil va murakkab tizimdan iborat. Til Leksikasi toʻxtovsiz oʻzgarib turadi. Bu narsa lugʻat tarkibida yangi soʻzlarning paydo boʻlishi, mavjud soʻzlardan ayrimlarining eskirib, isteʼmoldan chiqishi, leksik maʼnosini uzgartirib, yangi maʼno kasb etishi kabi jarayonlarda koʻrinadi. Jamiyat taraqqiyoti va ijtimoiy tuzumning oʻzgarishi bilan uzviy bogʻlangan holda Leksika boyib boradi. 20-asrda barcha xalqlar qatori oʻzbek xalqi Leksikasi ham tezlik bilan oʻsib, taraqqiy etdi. Oʻzbek tili Leksikasiga baynalmilal soʻzlar keng koʻlamda kirib keldi. Buning ustiga fan va turli sohalar terminologiyasi ham toʻxtovsiz oʻsib bormoqda. Oʻzbek tili Leksikasida oʻz va oʻzlashgan qatlam, shuningdek, oʻz qatlam tarkibida umumturkiy suzlar va ulardan yasalgan oʻzbekcha suzlar mavjud. Oʻzlashma qatlam tarkibida forscha, arabcha, ruscha-baynalmilal soʻzlar bor. Oʻzbek tili Leksikasi zamonaviyligi jihatdan 3 asosiy qatlamga bulinadi: 1) zamonaviy qatlam — eskilik va yangilik boʻyogiga ega boʻlmagan soʻzlar. Shu qatlamga oid soʻzlar oʻzbek tili Leksikasining asosini tashkil qiladi; 2) eski qatlam — hozirda ham isteʼmolda boʻlgan istorizmlar, arxaizmlar bu qatlamga kiradi; 3) yangi qatlam — yangi Leksika deb ham yuritiladi. Lugʻaviy birliklar ishlatilish doirasi jihatdan 2 qatlamga ajratiladi: 1) ishlatilish doirasi chegaralanmagan soʻzlar. Maʼnosi shu tilda soʻzlovchilar uchun tushunarli va umumqoʻllanish xususiyatiga ega boʻlgan suzlar umumisteʼmoldagi chegaralanmagan Leksika sanaladi; 2) ishlatilish doirasi chegaralangan soʻzlar — til lugʻat tarkibining ajralmas qismi boʻlib, uning tarkibiga dialektal, terminologii kasb-hunar Leksikasi, ilmiy atamalar, jargon va argolar, vulgarizm va varvarizmlar kiradi. Lugʻaviy birliklar nutq koʻrinishlari jihatdan adabiy va soʻzlashuv nutqiga xoslangan boʻladi. Leksika termini biror muallif yoki asar Leksika si kabi tor maʼnoda ham qoʻllanadi: misol uchun: Navoiy Leksikasi, "Oʻtgan kunlar" romani Leksika Ad.: Tursunov U., Muxtorov J,, Rahmatullayev Sh., Hozirgi oʻzbek adabiy tili, T., 1965. Bozorboy Oʻrinboyev