Глоссарий Абу Райхон Беруний

Чизиқли белгилар усули- Карталарда воқеа-ходисаларнинг миқдор кўрсаткичлари чизиқлар йўғонлиги билан, сифат кўрсаткичлари эса ранг ёки штрихлар билан тасвирланса чизиқли белгилар усули деб юритилади. Умумгеографик карталарда чегаралар дарёлар, каналлар, темир ва автомобиль йўллари шу усулда кўрсатилади.


Картани ўқиш- Карта мазмунини тушуниб, ундан керакли маълумот олишга картани ўқиш дейилади. Ўқувчи шартли белги ёрда­мида картада тасвирланган воқеа ва ходисалар тўғрисида фикрлаб, сўнг маълумот олади. Картада воқеа ва ходисалар бир томонама ўрганилмасдан, у билан боғлиқ бўлган бошқа маълумотлар ҳам ўрганилади.


Картани ўқиб таҳлил қилиш усули энг кўп қўлланиладиган усул бўлиб, картографик тасвирга асосланади, легенда асосида бажарилади.


Картометрик усулда эса, картада ўлчаш йўллари билан нуқталарнинг координаталарини аниқлаш, масофаларни ҳисоблаш, баландликларни, майдонларни, хажмларни, бурчакларни ва бошқа миқдор, кўрсаткичларни ҳисоблаш йўли билан таҳлил қилинади.


Тасвирланаётган ҳудудларнинг ўзига хос ҳусусиятларини Картада тасвирланаётган ҳудудларнинг ўзига хос ҳусусиятларини эътиборга олиш генерализациянинг тўртинчи омилидир. Хар қандай ҳудуд картасида у жойнинг ўзига хос табиий ҳусусиятлари сақланиши керак, Масалан, Финляндия «минг кўллар» мамлакати деб юритилиб, унинг жанубий қисмида кўллар ландшафти асосий ўрин тутади. Генерализацияга кўра картада майда кўллар тасвирланмаса ҳам булар эди. Лекин Финляндия картасида кўллар тасвирланмаса, кўллар ландшафти тўлалигича акс этмай қолади. Шу сабабли майда кўллар (масштабга сиғмайдиган кўллар) ҳам ҳудуднинг ўзига хос ҳусусияти сифатида тасвирланиши лозим. Ўзбеки­стан табиий картасида Қизилқумни тасвирлашда кўллар ландшафти, Фарғона водийсида адирлар ландшафти сақланиши керак.


Харакатдаги чизиқлар усули- Воқеа ва ҳодисаларнинг йўналиш ҳаракатини (стрелка билан тасирланади) сифат кўрсаткичларини тасвирлашда қўлланилади.