Globallashuv asoslari


“chechetka”, jazdan ajralib chiqqan irland jigisi keyinroq, 50 yillarda “rok-n-roll”



Download 1,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/82
Sana11.09.2021
Hajmi1,82 Mb.
#171358
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   82
Bog'liq
globallashuv asoslari

“chechetka”, jazdan ajralib chiqqan irland jigisi keyinroq, 50 yillarda “rok-n-roll”, 60 yillarda 
“sheyk” va “tvist” xitga aylandi  va uning ommaviyligini  ta‘minlashda barcha vositalar ishtirok 


etdi:  gramplastinkalar  chiqarildi,  televidenie  va  radiomahsulotlar  tarqatildi.  Bu  ―ommaviy 
madaniyat‖ tarqatilishidagi eng omadli tijorat loyihasi edi.   
  –  Disko  o‗yin  yo‗nalishi  hozirgi  kunlarimizgacha  etib  keldi,  u  juda  ommaviy 
bo‗lmasada, hali bor.  
    ―Ommaviy  madaniyat‖  bugun  iqtisodiyotning  eng  daromadli  tarmog‗iga  aylanib 
bormoqda.  Uni  hozir  ―qiziqishlar  industriyasi‖,  ―tijorat  madaniyat‖,  ―pop-madaniyat‖,  ―bo‗sh 
vaqtdan  foydalanish  industriyasi‖  deb  atay  boshladilar.  Ma‘lumki,  mehnatkashlarning  ma‘lum 
qismida  bo‗sh  vaqt  serob.  ―Ommaviy    madaniyat‖  mazmunini  boyitishni  taqoza  qiladi,  chunki 
mamlakatimizda  ishlab  chiqarishning  tobora  sanoatlashishi,  avtomatlashtirish  jarayonida  aholi 
o‗rtasida  ―bo‗sh  vaqtni  yopish  ehtiyoji‖  ham  oshib  bormoqda.  Ana  shu  jarayondan  hosil 
bo‗ladigan  muammolarni  hal  etish  ehtiyoji  ―ommaviy  madaniyat‖ni  yuzaga  keltirmoqdaki,  bu 
ayniqsa  odamning  ongiga,  ya‘ni  adabiyot  va  san‘atning  barcha  turlariga  bevosita  bog‗liqdir. 
Keyingi   o‗n  yillikda madaniyatni demokratlashtirishda kino,  televidenie, kasseta, sport albatta 
(uning tomoshabinga taalluqli qismi) juda muhim kanallar hisoblanmoqda. Ular ayni paytda turli 
toifadagi  odamlarning  to‗planishiga  sabab  bo‗lmoqda.  Ko‗pincha  ularni  birlashtirgan  istak  – 
o‗zlarini   psixologik jihatdan bo‗shatib olish istagidir. 
―Ommaviy  madaniyat‖  bozordagi  tovarga  aylanib,  muayyan  xususiyatlar  kasb  etdi. 
Avvalo u ―oddiy‖ (buni jo‗nlik deb atasa ham bo‗ladi). CHunki ko‗pincha bunday mahsulotlar 
―ko‗cha  odami‖ga  mo‗ljallangandir.  Ommaviy  madaniyat  o‗z  vazifasini  to‗la  bajarishi,  ya‘ni 
ishlab  chiqarishdagi  asabiyliklarni  olib  tashlashi  uchun  u  eng  kamida  qiziqarli  bo‗lishi  lozim. 
Albatta,  bunday  madaniy    mahsulotlar  intellektual  jihatdan  etarlicha  rivojlanmagan  odamlar 
ehtiyojini  qondirishi  mumkin  va  inson  ongi,  kechinmalariga  ta‘sir  etadi.  SHuning  uchun  ham 
―Ommaviy madaniyat‖ning ―eng qiziqarli‖ va hammaga tushunarli mavzulari – muhabbat, oila, 
karera, jinoyatchilik va xo‗rlash, sarguzasht, qo‗rqinch va hokazolardir. 
Mavzular ekspluatatsiyasidan uning egalari katta daromadlar olmoqdalar.  
―Ommaviy  madaniyat‖  baynalminal  va  milliy  bo‗lishi  mumkin.  Estrada  musiqasi 
bunga  misol  bo‗ladi:  u  hammaga  tushunarli  va  barcha  yoshdagilarga,  bilim  darajasidan  qat‘iy 
nazar, aholining barcha qatlamlariga o‗ng‗ay. 
―Ommaviy  madaniyat‖ning  badiiy  qimmati  xalq  madaniyatidan  pastroq  bo‗ladi. 
Lekin  uning  auditoriyasi  kengroq,  chunki  u  muallifli,  u  odamlarning  hozirgi  daqiqalardagi 
ehtiyojini  qondiradi,  har  qanday  yangi  voqea  va  hodisalarga  xozirjavob  bo‗ladi.  Ma‘lum  vaqt 
o‗tgach, ular o‗z dolzarbligini yo‗qotadi, eskiradi va modadan qoladi. YUksak darajadagi  asarlar 
va xalq madaniyati bunday qismatga uchramaydi.   
1917  yili  bolsheviklar  hukumatga  kelgach,  avvalo  ular  madaniyatni  isloh  qila 
boshladilar. Badiiy   ijod ahlidan proletarlashtirilgan xalqqa  asarlar yaratishni talab etdilar. Ular 
shunday shiorni olg‗a surdilar: ―San‘at xalqqa tushunarli bo‗lishi lozim‖. Bolsheviklar bu shiorni 
nemis marksisti Roza Lyuksemburgga tegishli,  deb e‘lon qildilar. Keyinchalik u aslida  bunday 
demaganligi ma‘lum bo‗ldi. U shunday degan ekan: ―San‘atni xalq tushunishi lozim!‖ Birinchi 
shiorda yuksak madaniyatni ongi jo‗n xaloyiq, olomon darajasigacha tushirish nazarda tutilgan. 
Ikkinchisida  xalqni  jahon  madaniyati  darajasiga  ko‗tarish  uchun  o‗qishga  va  takomillashishga 
chaqiradi. 
Endi  ommaviy  madaniyatning  mashhurlik  va  hammaboplik  sababini  aniqlashga 
urinib  ko‗ramiz.  Aholi  bilan  ularga  tushunarli  bo‗lgan  o‗rtacha  tilda  muloqot  va  munosabat 
qilinishi  ommaviy  madaniyat  usullarining  muhim  jihati  hisoblanadi,  bundan  tashqari,  boshqa 
kishi  ongiga  bevosita  bog‗liq  jihatlari  ham  bor.  Masalan,  individning  ijtimoiy  voqea  va 
jarayonlarda  ma‘naviy  va  intellektual  ishtirok  etishni  hoxlamasligi.  Boshqacha  aytganda, 


ko‗pchilik  jamiyat  a‘zolarining  ongi  passivligi.  Bunga  yoshlarning  ma‘lum  qismida  madaniyat 
mahsulotlariga,  jumladan,  ―ommaviy  madaniyat‖ga  so‗nggi  standart  deb  qarash  istagidir. 
Axborot    texnologiya  vositalarining  kuchayib  ketganligi  bois  bo‗sh,  o‗ta  sayoz  madaniyat 
mahsulotlari  ham  bozorga  chiqarilmoqdaki,  ularning  ko‗pchiligi  ma‘naviyatni  yuksaltirish 
maqsadida emas, balki tijorat maqsadida tarqatilmoqda. Natijada an‘anaviy madaniyat makonida 
mumtoz  xalq  ijodiyoti  yonida  aholi  ongini  bilim  va  tafakkurini  o‗tmaslashtiradigan    ijod 
mahsullari  ham  ko‗payib  bormoqda.  Bu  borada  mamlakatimizda  bir  qator  tashkiliy-ma‘rifiy, 
ma‘naviy va moddiy choralar ko‗rilmoqda, albatta, lekin bunday mahsulotlar hayotimizga selday 
kirib  kelishi  hamon  to‗xtamayotir.  Bu  esa  mutasaddi  madaniy  va  ilmiy  jamoatchilik  oldiga 
muhim vazifalar qo‗yadi. 
XX  asrning  80-yillar  ikkinchi  yarmida  sobiq  sho‗rolar  mamlakatida  boshlangan 
istiqlolga intilish harakatlari sho‗rolar davridagi mudroqlikka chek qo‗ydi. Kommunistik senzura 
hamma vaqt  yoqtirmay tanqid qilib kelgan ―ommaviy madaniyat‖ ommaviy axborot vositasida 
hayotimizga  faol  kirib  keldi  hamda  aholi  o‗rtasida  yashindek  yoyila  bordi.  Bunga  katta 
yoshdagilarning  ma‘lum  darajada  qarshilik  ko‗rsatgani,  qabul  qilolmagani,  an‘anaviy  madaniy 
qadriyatlar  ular  ongu-shuuriga  ancha  chuqur  o‗rnashgani  ko‗zga  tashlanib  turdi.  Lekin 
yoshlarning  katta  qismi,  ayniqsa,  talaba  yoshlar  sho‗ro  davri  madaniy  qadriyatlariga  tanqidiy 
ko‗z bilan qaradilar. YAngi zamon ―ommaviy madaniyat‖ mahsulotlarining kutilgan xaridoriga 
aylandilar.  Ular  uchun  bu  mahsulotlarning  o‗zimizniki  yoki  xorijniki  ekanligi  unchalik  ham 
ahamiyatli emas edi va hamon shu jarayon davom etmoqda. ―Jahon to‗ri‖ deb nom olgan internet 
tizimi  orqali  ―ommaviy  madaniyat‖  mahsulotlari  hech  qanday  to‗siqsiz  mamlakatimizga  kirib 
kelmoqda va ayniqsa, yoshlar o‗rtasida keng tarqalmoqda. 
Ma‘lumki,  o‗smirlar,  yoshlar,  talabalar  yangilikka  intiluvchan,  tengqurlariga 
havasmand, modaparast, xorij standartlarini oson qabul qilishga ruju qo‗ygan bo‗ladi. Ulardagi 
ana  shu  ijtimoiy-psixologik  holat  kirib  kelayotgan  shubhali  qadriyatlarga  tanqidiy  yondashuvni 
cheklab  qo‗ymoqda.  Maqbul  yoki  nomaqbulligi  haqida  muayyan  fikr-mulohazasi  bo‗lmagan 
yoshlar  hayotimizga,  milliy  mintalitetimizga  mos  kelmaydigan  mafkuraviy  mahsulotlarni 
matbuot  orqali  qabul  qilishga  oshiqmoqda.  ―Ommaviy  madaniyat‖  tashqi  ko‗rinishi,  oson 
o‗zlashtirilishi bilan ularni qiziqtirmoqda. Turfa g‗oya va ramzlar zamonaviy modalar ommaviy 
madaniyat mahsulotlari yoshlardan chuqur fikr-mulohaza yuritishni talab etmaydi, har xil hayot 
tashvishlaridan,  turmush  muammolaridan    ―xalos‖  etadi,  jasadni  va  ruhni  dam  oldirish,  ularni 
o‗qishga,  bilim  olishga  emas,  balki  o‗ynab-quvnab,  ―yashab  olish‖ga  chaqiradi.  Aslida 
―ommaviy  madaniyat‖ning,  uni  tarqatayotganlarning  ham  asl  maqsadlari  shundan  iborat. 
Mamlakatimiz  aholisining  qariyb  60  foizini  yoshlar  tashkil  etishini  va  ―ommaviy  madaniyat‖ 
mualliflari  aynan  ana  shu  auditoriyani  nazarda  tutayotganini  e‘tiborga  olsak,  vazifalarimiz 
mas‘uliyati aniq ayon bo‗ladi.  
Yoshlarning  badiiy  ehtiyojlarini  qondirish,  ular  o‗rtasida  ―ommaviy  madaniyat‖ 
mahsulotlarining  tarqalmasligi  uchun  muayyan  ishlar  amalga  oshirilayotir,  albatta  ularning 
san‘atga,  adabiyotga  va  boshqa  ma‘naviy  mahsulotlarga  bo‗lgan  ehtiyojlarini  o‗rganib  borish 
hozir izchil olib borilmoqda.  
Oliy  o‗quv  yurtida  o‗qish  davrida  talabalarning  san‘atga  bo‗lgan  ehtiyojlarida 
muayyan  o‗zgarishlar  yuz  beradi.  Masalan,  o‗tkazilgan  so‗rovlardan  ma‘lumki,  birinchi 
kursdagilarning  katta  qismi  san‘atni  o‗z  dunyoqarashlarini  kengaytirish,  tasavvurlarini  boyitish 
vositasi  deb  bilishadi,  undan  zavqlanish,  rohatlanish,  vaqtni  mazmunli  o‗tkazish  kabi 
xususiyatlariga ikkinchi darajali deb qarashadi. 


Bitiruvchilarda  esa  aksincha,  san‘atni  kundalik  tashvishlardan  xalos  etish  vositasi 
deb  qarash  eng  yuqori  ball,  ya‘ni  53,5  foiz  ovoz  oldi,  ya‘ni  so‗rovda  qatnashgan 
bitiruvchilarning  shunchasi  san‘atga  shunday  vosita  deb  qarar  ekan.  Ularning  orasida  san‘atga 
estetik zavq berish manbasi deb qarovchilar ham oz emasligi ma‘lum bo‗ldi. Birinchi kurslarga 
nisbatan  san‘atni  ijodga  rag‗batlantiruvchi  vosita  deb  qarovchilar  7,7%,  qadriyatlarni 
shakllantirish vositasi deb qarovchilar esa 5,2% kam ekan. 
―Ommaviy madaniyat‖ning hayotimizga bostirib kelishida dastlab ommaviy axborot 
vositalari asosiy rolni o‗ynadi. Bugunga  kelib esa, reklama uning ajralmas yo‗ldoshiga aylanib 
qoldi. Bozor qonuniyatlari ―ommaviy madaniyat‖ mahsulotlarini keng  tarqatishdan manfaatdor 
bo‗lib  maydonga  chiqmoqda.  Zamonaviy  audio-videotexnikalar,  ovoz  yozish  va  kuchaytirgich 
asboblarining  yuzlab  turlari  ―ommaviy  madaniyat‖  mahsulotlari  reklamasi  bilan  kun 
ko‗rmoqdalar.  U  sanoat  asosiga  ko‗chirilgach,  o‗rtacha,  bo‗sh  ―ommaviy  madaniyat‖ 
mahsulotlarini  ko‗paytirish  va  sotish  bo‗yicha  qudratli  tizim  yaratildi.  Istagan  do‗kondan 
dunyoning  har  qanday  xonanda  yoki  sozandasi  ijro  etgan  qo‗shiq,  klip    audiovideotasmasini 
topish  mumkin.  San‘atga,  ―ommaviy  madaniyat‖ga  mas‘uliyatsizlik  bilan  munosabatda 
bo‗ladigan, engil-elpi ijod bilan elga tanilgan san‘atkorlar armiyasi paydo bo‗ldi. O‗zlari shoir, 
o‗zlari  kompozitor  bo‗lgan,  musiqiy  maxsus  bilimi  bo‗lmagan  juda  ko‗plab  guruhlar  paydo 
bo‗ldi    va  ular  o‗z  mahsulotlarini  istagancha  reklama  qilmoqdalar.  YOshlar  esa  ana  shunday 
siyqasi  chiqqan,  lekin  ma‘lum  ma‘noda  ―o‗z  auditoriyasini  topgan‖,  ―san‘atkor‖lar  armiyasi 
bilan  yuzma-yuz  turibdilar.  Reklama  –  yaratuvchi  kuch  emas,  balki  u  ommaviy  psixologiyani 
aks ettiruvchidir.  
Ba‘zan  kliplarda  chiroyli  qizlar  va  yigitlar  nima  deyotganligini  o‗zlari  ham 
tushunishmaydi.  Kuchli  musiqa  sadosi  ostida  nimalardir  deyishadi,  mashinalarga  o‗tirib 
qaerlargadir  borishadi.  ―Ommaviy  madaniyat‖  mahsuli  bo‗lgan  bunday  ―asarlar‖  millat 
mentalitetini  pasaytirishga  xizmat  qilayotgani  sir  emas.  Reklama  nima  deydi?  Birorta  shirin 
ichimlikni iste‘mol qilib cheksiz rohat va farog‗at olish mumkin. Biror  narsaga erishish uchun 
jon kuydirish, ter to‗kib, mehnat qilish shart emas, ichimlikni  sotib olish kerak va uni iste‘mol 
qilish  kerak.  Yoki  yozib  olingan    fonogrammaga  mos  qilib,  labni  qimirlatib  turaverish  kerak, 
tamom  vassalom.  Endi  o‗sib,  jamiyatga    kirib  kelayotgan  yoshlarga,  o‗smirlarga  ham  OAVlar 
shunday ta‘lim bermoqdalar va u qay bir darajada o‗z xaridorini topmoqda hamda ongiga ta‘sir 
etmoqda.  Demak,  ―ommaviy  madaniyat‖ning  ana  shunday  siyqalanib,  jo‗nlashib  borishi 
hammamizni ogohlikka chorlashi lozim.  
―Ommaviy madaniyat‖ o‗z g‗irdobiga yoshlarni tartib olmasdan oldin, ularni milliy 
urf-odatlar, tarixiy qadriyatlarimiz ruhida tarbiya ishlarni  jadallashtirishimiz lozim. 
Tarbiya  –  jamiyatning  bosh  vazifasi.  SHuning  uchun  bu  masalani  bir-ikki  tizim 
zimmasiga  yuklab  qo‗yish  bilangina  hal  etib  bo‗lmaydi.  Birinchidan,  tarbiya  –  ona  qornida 
homilani  parvarish  qilishdan  boshlanib,  inson  umrining  so‗nggi  daqiqasigacha  izchil  davom 
etadigan  umrlik  vazifa.  Ikkinchidan,  kishilik  hayoti  shunday  murakkab  jarayonki,  tarbiya  bilan 
amalda  juda  ko‗p  sohalar  shug‗ullanadi.  Uchinchidan,  ulardan  bitrortasini  chetlab  o‗tish  yo 
ikkinchi  darajali  deb  hisoblash  kemtiklikka  sabab  bo‗ladi,  mukammal  insonni  tarbiyalash 
orzugina bo‗lib qoladi. 
 

Download 1,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   82




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish