Global moliyaviy inqirozlar va ulardan chiqish yo’llari Reja

Global moliyaviy inqirozlarning kelib chiqish sabablari va ularning ta’siri

Inson faoliyatining har qanday sohasidagi har qanday yirik hodisada bo’lgani kabi, bu hech qachon faqat bitta narsa bilan bog’liq emas. Moliyaviy inqirozning sabablari ko’p edi, ba’zilari yaqinda va ba’zilari uzoq davom etgan. Men bugungi kunda ushbu sabablarning uchtasiga e’tibor qaratmoqchiman: xavfni noto’g’ri tushunish va noto’g’ri boshqarish; foiz stavkalari darajasi; va moliya tizimini tartibga solish.
Ehtimol, inqirozning eng asosiy omili xavfni idrok etish atrofidagi inson psixologiyasining o’ziga xos tsikli edi. Vaqt yaxshi bo’lsa, xavf haqidagi tasavvurlar kamayadi. Odamlar yaxshi kunlar abadiy davom etishiga o’zlarini ishontira boshlaydi. Keyin, tsikl o’zgarganda, xavf-xatardan voz kechish yana ortadi, ko’pincha bum paytida kuzatilganlarni hisobga olmaganda, odatdagidan ancha yuqori bo’ladi.
Inqirozgacha bo’lgan yillarda investorlarning tavakkalchilik haqidagi tasavvurlari qanday o’zgarganini 1-rasmda ko’rishimiz mumkin. Rivojlanayotgan bozor obligatsiyalari yoki spektrning eng xavfli qismida joylashgan AQSh kompaniyalari bo’yicha daromadlar AQSh davlat obligatsiyalari va juda xavfsiz deb hisoblangan boshqa qimmatli qog’ozlarga nisbatan qisqardi. Yaqinda bu spredlar sezilarli darajada kengaydi, chunki investorlar xavf-xatarga ko’proq moyil bo’lishdi va "daromadlilikni qidirish" "xavfsizlikka uchish" ga aylandi.

1-rasm. Obligatsiyalar tarqalishi (AQSh davlat obligatsiyalariga)⁹
Pastroq xavf tushunchalari bilan mos keladigan ikkinchi element bu o’n yillikning boshida foiz stavkalarining past darajasi edi. Qisqa yakunda yirik iqtisodlardagi siyosat foiz stavkalari 2-rasmda ko’rsatilganidek, tarixga nisbatan juda past darajaga yetdi.

2-rasm.Siyosat foiz stavkalari¹⁰
Oxir-oqibat, yirik iqtisodlarda obligatsiyalar rentabelligi ham ushbu davrda juda past edi 3-rasmdan ko’rinib turibdiki, 2004 yilda siyosat stavkalari ko’tarila boshlaganida ham bu holat saqlanib qolgan. O’sha paytda uzoq stavkalarning past darajasi biroz jumboq deb hisoblanardi - sobiq Fed raisi Greenspan aytganidek, “mulohaza”. Vaqt o’tishi bilan, ko’plab kuzatuvchilar investorlarning g’ayrioddiy kuchli talabi uzoq kurslarni pastga tushirgan degan fikrga kelishdi. Bu investorlar orasida tashqi zahiralarni jamlayotgan rivojlanayotgan va sanoati rivojlangan mamlakatlardagi markaziy banklar va boshqa davlat idoralari ham bor edi.