Gllosariy Anorganik dunyo

Gllosariy
Anorganik dunyo – fizikaviy va ximyoviy harakatlar hukmronlik qiladigan tirik dunyoga nisbatan passiv tashkiliy uyishganligi past darajada bo’ladigan dunyo.
ATRIBUT – (lot. Attribuo – bag’ishlayman) narsa yoki hodisaning ularning tasodifiy xususiyatlaridan farqli o’laroq, eng muhim tub belgisi, xossasi.
ABSTRAKTLIK – (lot.abstractio – mavhumlik) tafakkurning asosiy metodlaridan biri.
Biosfera – yerning hayot tarqalagan va tirik organizmlarning hayot kechirish muhitidir. Yer kurrasida tirik organizm tarqalgan va uning xayot faoliyati ro’y beradigan joy. Bakteriyalardan tortib odam organizmigacha kiradigan va atmosferaning quyi qismini o’z ichiga oladigan qism.
Ijtimoiy dunyo – nihoyatda murakkab, borliq bu darajada ozining o’ta uyishganligini, nisbiy mustaqilligini va yuqori darajada faolligini namoyon qiladigan jamiyatga hos bo’lgan dunyo.
MATERIYA – ( lot.materia-modda)- borliqning moddiy shaklini ifodalovchi umumiy tushuncha. “Olamda umuman odam” bo’lmaganidek “umuman materiya ham bo’lmaydi”, balki materiyaning ayrim ko’rinishlari uchraydi. Shu tarzda fikr yuritgan faylasuflar barcha moddiy obektlarga xos xususiyatlarni umumlashtirib ifodalash uchun materiya tushunchasini qo’llashgan.
MATERIALIZM – (lot. materialis – moddiy) falsafadagi asosiy oqimlardan biri; moddiy, tabiiy, jismoniy olamning obektiv ravishda, ya’ni uning iroda, ruh onga bog’liq bo’lmagan holda mavjudligini va ularga nisbatan birlamchiligini ta’kidlashga asoslangan falsafiy ta’limot.
Megadunyo – yer va uning tabiiy yo’ldoshi oy va boshqa sayyoralar Quyosh atrofida haratlanadi. Bu sistemaning va koinoning strukturaviy yaxlitligi esa gravitatsion ta’sir orqali saqlanadi. Gravitatsion ta’sirlari biriktirib turgan dunyo.
Mikrodunyo – atom miqyosidan kichikroq bo’lgan dunyo. Bu dunyoga atom strukturasi va elementar zarrachal, atom yadrosi, kernlar kiradi.
Noosfera – tabiat taraqqiyotining yangi bosqichi. U insonning aql-idrok kuchi bilan bog’liqdir. Inson aql-idrokinin insonga ta’sir ko’rsatish chegarasi.
ONTOLOGIYA – (yun.ontos – borliq va logos –so’z,ta’limot) – falsafaning muhim tarkibiy qismi, borliq haqidagi ta’limot.
Organik dunyo – tirik tabiatda biologic a’loqadorliklar qatnashishi tufayli uning uyishganlik darajasi murakkabroq, yuqoriroq, faolroq tuzilgan dunyo.
SUBSTANTSIYA–- (lot.substantia- mohiyat) – narsa va hodisalarning mohiyatini, asosini ifodalovchi tushuncha.
Hayot – borliqning eng murakkab shakllarining biri va u borliqning moddiy shaklini harakatga keltirishda, boshqarishda asosiy o’rin tutadi.
FAZO VA VAQT – makon va zamon, borliqning umumiy yashash shakllari; FAZO dunyoni tashkil etuvchi obektlar va ulardagi tarkibiy nuqtalarning o’zaro joylashish tartibi,ko’lami va miqyosini ifoda etsa, VAQT dunyoda sodir bo’luvchi hodisa va jarayonlarning ketma-ket ro’y berishi va daomiyligini ifodalaydi.