Gistologiya, stitologiya va

Markazn nerv sistemasining qon bilan ta’minlanishi
Orqa miya oldingi va orqa ildiz arteriyalari orqali qon bilan 
ta'm inlanadi. Ular oldingi va orqa ildizlar bilan kiradi va yumshoq 
m iya pardasida arterial to 'r hosil qiladi. Bu erda bo'ylam a arteriya- 
lar shakllanadi. ularning asosiysi - oldingi spinal arteriya oldingi 
o 'rta yoriqdan o'tadi-
Oq moddaga qaraganda kulrang m oddada kapillyarlar to‘ri 
/ich roq bo‘ladi. Orqa miya venalari arteriyalar bilan birga yurmay- 
di. Orqa m iyaning chetlaridan va oldingi o ‘rca yoriqdan kelgan 
venalar yum shoq miya pardasida, ayniqsa orqa m iyaning dorsal 
yuzasida chigallar hosil qiladi, ulardan qon ventral va dorsal 
ildizchalar bilan yuradigan venalarga oqib ketadi.
Bosh miya ichki uyqu va umurtqa arteriyalari orqali arterial qon 
bilan ta’minlanadi, ular m iyaning asosida bazillyar arteriyaga 
quyiladi. Ushbu arteriyalarning tarmoqlari yum shoq m iya parda- 
siga o ‘tadi, u erdan mayda tarm oqchalar m iya m oddasiga 
y o ‘naladi. Kapillyarlar to‘ri bosh m iyaning oq m oddasiga
339

---

qaraganda kulrang m oddasida zichroq boMadi. Bosh m iya qon 
k ap illy arlarin in g devori u zlu ksiz endoteliy va yaxshi rivojlangan 
bazal m eb ran adan iborat. Bu erda nerv to ‘qim asi va qon 
o ‘rtasida m o d d alam i tanlab alm ashinuvi sodir boMadi, bu 
jaray o n d a g em ato en tsefalik baryer, deb ataluvchi tuzilm a ham
ishtirok etadi. T o ‘q im a va qon o ‘rtasida m oddalam i tanlab 
alm ashinuvi kapillyarlam i o ‘zini tuzilish xususiyatlaridan tashqari 
(yaxlit endoteliy qoplam i yaxshi rivojlangan desm asom alar bilan. 
qalin uzluksiz bazal m em brana), yana gliotsitlar, eng avvalo, 
astrotsitlar o ‘sim talarining 
kapillyarlar 
yuzasida 
neyronlam i 
bevosita qon kapillyarlari devoriga tegib turishiga to ‘sqinlik qilib 
turuvchi qavat hosil qilishi bilan ta ’m inlanadi.
G em ato entsefalik to ‘siq b a ry e r qondan nerv to'qim asiga anti- 
biotiklar, kim yoviy va bakterial birikmalar kabi zararli m oddalami 
o‘tishiga to ‘sqinlik qiluvchi funksional to siq hisoblanadi. Klinik va 
eksperimental dalillar ushbu 
to'siqni 
m avjudligini, 
elektron- 
mikroskopik tadqiqotlar uning struktur asoslarini aniqlasLdan ancha 
a w a l ko ‘rsatib bergan edi. M a’lumki, ba zi dorivor preparatlar qunga 
yuborilganda boshqa to'qim alarga o‘tsa ham. bosh m iyaga o ‘tmaydi. 
Bundan tashqari, qondan tananing boshqa qismlariga oson o ‘tuvchi 
ayrim bo‘yoqlar kulrang m oddada aniqlanmaydi. Bu esa, qon bilan 
m iya to ‘qimasi o'rtasida qandaydir to ‘siq borligidan dalolal beradi. 
Elektron-zich markerlami qoMlash orqali o'tkazilgan elektron- 
m ikroskopik tadqiqotlar ushbu to‘siqning elementlarini aniqlashga 
yordam berdi: gemokapillyaming yaxlit endoteliysi, uning qalin 
uzluksiz 
bazal 
m em branasi, 
astrotsitar 
gliyaning 
bazal 
m em branasi, gem okapillyam i har tom ondan zich o ‘rab olgan 
astrotsitlam ing 
o ‘sim talari 
(rasm
9.13). 
G em atoentsefalik 
to ‘siqning faoliyati asosida nerv to 'q im asin in g qon kapillyar lariga 
xos boMgan pasaygan o ‘tkazuvchanlik yotadi. M azkur baryerning 
aso siy struk tu r tarkibiy qismi boMib tutashuvchi biiikishlar 
h iso b lan ad i, ular ushbu kapillyarlar devori endoteliy qatlam ining 
yax litlig in i ta ’m inlaydi. Boshqa, ju d a k o ‘p jo ylard a uchraydigan 
fen e strlar en do telial hujayralarning sitolem m asida boMmaydi, 
p in o tsito z p u fa k c h a la r ju d a kam boMadi. U shbu kapillyarlar 
o ‘tk azu v ch an lig in i pastligi, qism an uni zich o ‘rab turgan
340

---

neyrogliya hujayralari o ‘sim taIarining kengaygan oxirlari hisobiga 
ta ’minlanadi, ular miya to'qimasini qondan turli yot va toksik 
moddalar o'tishidan himoya qiladi. Ammo gazlar hamda neyronlar va 
glial hujayralarining oziqlanishi uchun boMgan boshqa kichik 
moiekulalar ushbu to‘siq baryerdan juda oson o‘tadi.