|
pem 3skulyar
svoqclia
jg
Rasm 9.13. Gematoentsefalitikto'siq (sxema).
Serebrospinal suyuqlik
M arkaziy nerv sistem asining nozik to ‘qim alarining himoyasi
bir tom ondan. ulam i suyak g 'ilo fida joylash ganligi bilan ta ’m in-
lansa, ikkinchi tom ondan. ular suyuqlikda m uallaq turadi. M azkur
suyuqlik subaraxnoidal bo shliqda joylashgan, chunki to'rsim on
(o'rgim chak inisimon) tuzilm aning ham m a to'qim alararo bo‘sh-
liqlari о zgargan to'q im a suyuqligi bilan to 'lg a n bo’lib, uni sere
brospinal suyuqlik (orqa m iya suyuqligi), deb atalaai Suyuqlik
bilan shim ilgan yum shoq pardalar bosh va orqa m iyani to ‘liq
o ‘rab oladi va gidravlik am ortizator vazifasini bajaradi. Sere
brospinal suyuqlik tiniq, solishtirm a ogMrligi past (1,004-1,008
g/m l) bo‘lib, tarkibida tuzlar, ju d a kam m iqdorda oqsil va faqat bir
necha xil hujayralar, asosan Iim fotsitlar bo'ladi.
341
Serebrospinal suyuqlikning bir qism i bosh m iyaning yuzasida.
asosiy qism i esa m iya qorinchalariga qon lo m irlar ohigallaridan
ajraladi. T om irlar chigallari qorinchalar b o ‘shlig‘iga chiqib
turuvchi kapillyarlarga boy tuzilm alar boMib, tashqaridan uzum
shingillarini eslatadi.
K apillyarlar tom irlar chigalining qorincha suyuqligi bilan
yuvib turiladigan erkin yuzasi yaqinida joylashadi. C higalning
erkin yuzasi kubsim on epiteliy dilan qoplangan, suyuqlik
qorinchalar b o ‘shlig‘iga tushib, serebrospinal suyuqlikka ayla-
nishidan oldin shu epiteliy orqali o ‘tishi lozim. Shu va boshqa
sabablarga ко ra, b a ’zi m oddalam i, ayniqsa m akrom olekulalarni
oddiy to ‘qim a suyuqligiga qaraganda serebrospinal suyuqlikka
tushishi qiyin. Qon tom irlar chigallarini rivojlanishida nerv
nayining uchinchi va to ‘rtinchi qorinchalarining tomi hosil
boMadigan qism i ju d a yupqa, qon tom irlari bilan birga yum shoq
va to ‘rsim on pardalar bilan qoDlangan ependim ani tashkil
qiluvchi, faqat bir qavat kubsim on hujayralar qalinligida boMib
qoladi. Ushbu joylarda m iya Dardalari ependim ani o ‘z oldida
tarib, qorinchalar b o ‘sh lig 'ig a bo rtm alar hosil qiladi. Shunga
i‘xshash jarayon lar yon
qorinchalarda
ham
qon
tom irlar
jhigallarining hosil b o ‘lishiga olib keladi. N atijada, liar bir miya
qorinchasida bittadan. jam i to ‘rtta qon tom irlar chigallari hosil
boMadi.
Q on tom irlar chigallari huddi bandida osilib turgan shingil kabi
ju d a k o ‘p bargsim on o ‘sim talardan tuzilgan. Mar bir o\sim tada
k apillyarlar chigaliga o ‘tib ketadigan m ayda arteriya yoki arteriola
boMadi. Egri-bugri kapillyarlar epitcliyda vorsinkalar (villi), deb
ataluvchi b o ‘rtmala»- hosil qiladi. Qon tom irlar |h m a lin i qoplovchi
ku b sim o n epiteliy ependim adan rivojlanadi va urn qon lom irlar
ch ig alin in g
epiteliysi,
deb
ataladi.
Elektron
m ikroskopik
tad q iq o tlar epiteliy hujayralarining erkin yuzasi oxiri bir oz
ken g ay g an m ikrovorsinkalar bilan qoplanganligini k o ’rsatdi.
M ark aziy n erv sistem asining jarohati yoki kasalligiga gum on
q ilin g an d a, serebrospinal suyuqlikni tekshirish katta diagnustik
a h am iy atg a ega. M asalan, suyuqlikda qon paydo boMishi kalla
su y a g in in g qon to m irla m i uzilishi bilan birga sinishi to ‘g ‘risidagi
342
tahm inni
tasdiqlaydi.
Serebrospinal
suyuqlikda
hujayralar
sonining
k o ‘payishi
m iyaning
yoki
miya
pardalarining
yallig‘lanish kasalliklaridan dalciat beradi. Hatto suyuqlikning
bosim ini oMchash. Ьг zan bosh yoki orqa m iyaning ayrim
patologik holatlarini aniqlashga yordam beradi.
Bosh m iyaning yon qorinchalarida hosil bo ‘lgan serebrospinal
suyuqlik ulardan qorinchalar orasidagi teshik orqali chiqadi va
uchmchi qorinchaning serebrospinal suyuqligi bilan birga silviy
vodoprovodi orqali to 'ru n ch i qorinchaga, so 'n g ra uning tomi
orqali subaraxnoidal bo‘shliqqa о tadi. Bosh va orqa miyani
o ‘ragan yum shoq va to 'rsim o n pardalam ing bo shliqlaridagi
suyuqlikning ko^pchilik qism i qorinchalarda hosil bo‘ladi. Shu
sababli. agar to'rtinchi qorinchaning tomi orqali serebrospinal
suyuqlikning chiqish yoMi bekilib qolsa, u qorinchalarda to ‘p-
lanadi va ularni kengaytiradi. bu esa m iyaning ichkaridan ezilishi-
ga olib keladi. Serebrospinal suyuqlik to ‘xtovsiz hosil bo'lganligi
sababli. u o 'z vaqtida olib ketilishi Iozim, aks holda kalla ichidagi
bosim orrib ketadi. Serebrospinal suyuqlik qanday tezlik bilan
hosil b o ‘Isa, shunday tezlik bilan qayta qonga so rilishini
ta'm inlovchi tuzilm alar m avjud: bu araxnoidal vorsinkalar -
to'rsim on pardaning qattiq miya pardasining venoz sinuslariga
iurtib ehiqib turuvchi o'sim talaridir.
Orqa miya suyuqligin:ng so’rilishini pasayishi yok< uning
qorinchalardan chiqish yoMlarini bekilib qolishi gidrotsefaliya
(yun u cha h y d ro -suv + kephale-kalla} nomi bilan m a’lum bo‘l-
gau holatga olib keladi. M arkaziy nerv sistem asining bo ‘shliq-
larida orqa miya suyuqligining ortiqcha m iqdori to ‘planishi va
kalla ichi bosim ining ortib ketishiga olib keluvchi har qanday
buzilish gidrotsefaliya, deb ataladi. T ug‘ma gidrotsefaliyada kalla
katta bo‘lib. aqliy fanliyatning buzilishi va m ushaklam ing nim -
jonligi bilan kechadi. Katta odam larda ham bosh m iya nerv
tn ’qim asining shikastlanish natijasida kelib chiqqan ju d a k o ‘p
nevrologik belgilar (sim ptom lar) kuzatiladi.
343
Do'stlaringiz bilan baham: |
