Gistologiya, stitologiya va

tirotropotsitlar deb ataladi.
A gar organizm da tireoid gorm onlar - yodotironinlar yetish- 
m ovchiligi yuzaga keladigan bo ’lsa, tirotropotsitlar hajmi kattala- 
shadi. endoplazm atik to ‘r sistem alari kengayadi, sitoplazm a yirik 
katakli to 'r k o ‘rinishini oladi. H ujayralarda oddiy tirotropot- 
sitlarga nisbatan yirikroq bo Igan aldegidofuksinofil donachalar 
joylashadi. Bunday vakuollashgan tirotropotsitlar tiroid- ektomiya 
hujayralari nomini olgan (rasm 10.3).
Atsidofil endokrinotsitlar uchun kislotali bo'yoqlar bilan 
bo ’yaluvchi yirik zich oqsil tabiatli donachalar xosdir (rasm 10.3). 
O 'lcham i 
bo'yicha m azkur hujayralar bazofil hujayralarga 
nisbitian ancha kichik. biroq ularning soni gipofizning oldingi 
boMagidagi barcha adenotsitlam ing 30—35% n; tashkil qiladi. Ular 
yum aloq yoki oval shaklga ega, yadrosi hujayra m arkazida 
jo> lashadi. donador endoplazm atik to 'r kuchli rivojlangan.
Atsidofil 
endokrinotsitlarning 
ham 
2 
turi 
farqlanadi: 
organizm ning о sishini boshqaruvchi o ‘sish gorm oni (som atot­
ropin) ishlovchi 
somatotropotsiilar;
Iaktotrop gorm on (prolaktin) 
ishlovchi 
laktotropotsitlar yokiprolaktinotsitlar.
Prolaktin sut 
bezlarida sut biosintezini faollashtiradi. A yollarda tug'ruqdan 
so ng, laktatsiya va bolani em izish davrida m azkur gorm onni 
ishlanishi kuchayadi. Bundan tashqari prolaktin tuxum donda sariq 
tananing faoliyati davomiyligini uzaytiradi, shuning uchun ham 
ilgari bu gormon lyuteotrop gorm on ham deb nom langan.
Som atotropotsitlam ing sekretor donachalari yum aloq shaklga 
ega b o 'lib , ularning diametri 3 50-400 nm ga etadi. Laktotropot- 
sitlarning donachalari esa yanada yirikligi (uzunasi 5 0 0 -6 0 0 nm
357

---

va kengligi 
100-120
nm ) va ovalsim on yoki c h o ‘ziq shakli bilan 
ajralib turadi.
X rom ofil hujayralarning yana bir guruhi asosan gipofizning 
oidingi b o ‘lagi m arkaziy qism ida joylashuvchi kortiqotropot- 
sitlardir. U lar buyrak usti bezining po‘stloq m oddasi tutam li 
zonasi hujayralarining sekretor faolligini kuchaytiruvchi oqsil 
tabiatli adrenokortiqotrop gorm oni (A K TG yoki kortiqotropin)ni 
ishlab chiqaradi. U shbu hujayralar n o to 'g ri yoki but5haksim on 
shaklga ega, yadrosi b o'lakchaiardan iborat, endoplazm auk to ‘ri 
yaxshi rivojlangan, sekretor donachalari m em brana biian o 'ralg a n
b o ‘lib, o ‘zida zich oqsil tabiatli o 'z a k qism ini tutadi, m em brana 
bilan o 'z a k o 'rtasid a oqish bo shliq m avjud.
Xromofob endokrinotsitlar sitoplazmasi b o ‘yoqlarni yom on qabul 
qiladi va aniq sekret donachalari tutmaydi. Bu hujayralar dcyarli 
60%ni tashkil qiladi. Xromofob hujayralar turli diflerentsirovka 
darajasi va turli fiziologik xususiyatlarga ega hujayralardir. Ular 
orasida bazofil yoki atsidofil hujayralarga ixtisoslasha boshlagan. 
lekin hali sekretor donachalami to'plab ulgurmagan hujayra lam i 
ko'rish mumkin. Boshqa xromofob hujayralar esa, aksincha to' liq 
ixtisoslashgan, lekin intensiv yoki uzoq muddatli sekretsiya utfayli 
0
‘zlarining 
sekretor 
donachalarini 
yo‘qo(g .i 
hujayralardir. 
X rom ofob hujayralarning m a’lum bir qismiga zahira hujayralari 
sifatida qarash mumkin. Shuningdek, xromofob hujay ralar orasida 
follikulyar-yulduzsimon hujayralar ham uchraydi, ular uncha katta 
bo'lm agan o'lcham larga ega, uzun shoxlangan o'sim talar tutuvchi va 
o'sim talari birlashib to ‘r hosil qiluvchi hujayralardir. M azkur 
hujayralarning ba’zi o ‘simtalari sinusoid kapillyarlarga birikadi. 
B a ’zan, yulduzsimon hujayralar oo‘shlig‘ida glikoprotein tabiatli 
sekret to ‘plovchi uncha katta bo‘lmagan follikulnsimon tuzilmalami 
hosil qilib joylashadi. Bunday yulduzsimon hujayralarning apikal 
yuzasida follikul bo‘shlig‘iga bo‘rtib turuvchi mikrovorsinkalar 
rivojlanadi (rasm 10.3).
A d en o g ip o fizn in g