Gistologiya, stitologiya va

orqali moddalar transport!
Plazmatik membrana biologik membrana orqali xarakat- 
lanadigan ko’p miqdordagi motekulalarning hujayra va tashqi 
muhit o ‘nasidagi almashinuvini amalga oshiruvchi joy bo‘lib 
hisoblanadi. Ionlar va makromolekulyar birikmalaming plazmo­
lemma orqali ko'chib o ‘tishi turli yoMlar bilan amalga oshadi.
41

---

Shartli ravishda ulami 
ikki 
guruhga bo‘lish 
mumkin -
transmembranal diffuziya va vezikulyar transport.
O D D IY
D IFFU Z IY A
T A SH U V C H I
K A N A L
O Q SIL
1
 (-)
Rasm 2.2. Transmembranal diffuziyaning asosiy ко ‘rinishlari.
Transmembranal diffuziya 
o ‘z navbatida 
oddiy (passiv),
engillashtirilgan va aktiv 
shakllarda amalga oshirilishi mumkin. 
Oddiy diffuziyada 
kichik molekulalar plazmolemma oqsillari hosil 
qilgan maxsus kanallar orqali bevosita, hech qanday energiya 
sarflanmasdan 
o ‘tadi. 
Masalan, 
suv 
molekulalari 
passiv 
xarakatlanib, 
akvaporinlar 
deb nomlanuvchi transmembranal 
oqsillar orqali ko‘p marotaba o ‘tadi. Ammo aksariyat ko‘pchilik 
moddalarning plazmolemma orqali o ‘tishi maxsus tashuvchi 
oqsillar (yuk oqsillari) yordamida amalga oshiriladi (rasm 2.2). 
Ushbu oqsillar yoki ularning lipoproteid komplekslari substrat 
bilan yopishib, uning plazmolemma orqali o ‘tishini engillashtiradi 
(,engillashtirilgan diffuziya). 
Odatda oddiy va engillashtirilgan 
diffuziya 
kichik 
molekulali 
birikmalarning 
kontsentratsiya 
gradienti yo‘nalishida bo‘lib, bunda energiya sarflanishi talab
42

---

qilinmaydi. 
Aktiv,
ya'ni, kontsentratsiya gradientiga qarama- 
qarshi yo'nalishdagi (kontsentratsiya past joydan kontsentratsiya 
yuqori boMgan joyga) transportni amalga oshirish uchun energiya 
taiab qilinadi. B a’zi ionlar, Na+, K+ va Ca^2 integral oqsillar orqali 
huiayra membranasidan ion kanallari yoki ion nasoslari orqali 
o’tadi. Bu kanallarda ionlar (Na+. K+ ) yordamida faollashuvchi 
ATF-ала fennenti mavjud boMib- u ATFni parchalaydi. Ajralib 
chiqqan energiya moddalaming aktiv transporti uchun sarflanadi.
i4X 
1
s t n o s
o s n '.v u
T\T)OT.vrrOZ