Gistologiya, stitologiya va

integral yoki
transmembran va yarim integral oqsillar),
hamda membrananing 
ichki yoki tashqi yuzasiga birikkan oqsillar (
periferik oqsillar)
tashkil qiiadi. 
Ba’zi oqsillar (glikoproteinlar) va 
lipidlar 
(glikolipidlar) membrananing tashqi sirtiga bo‘rtib turuvchi 
karbonsuv zanjirlarini tutishi mumkin (rasm 2.1). Bu model 
hujayradagi barcha membranali strukturalarning, shu jum ladan 
plazmolemmaning, asosiy tuzilish prinsiplarini aks ettiradi. Biroq 
turli joylarda joylashgan membranalar o ‘zining kimyoviy tarkibi 
(lipidlar, oqsillar, karbonsuvlar) bo‘yicha farqlanishi mumkin. Bu 
ularning o ‘ziga xos xususiyatlari va bajaradigan vazifalarining 
xilma-xilligi bilan bog‘liq b o ‘ladi. Bu borada plazmolemma 
hujayradagi barcha biologik membranalarining tuziiishi va 
funksiyasini o ‘rganish uchun o ‘ziga xos etalon bo‘lib xizmat 
qiiadi.
PLAZM OLEM M ANING TUZILISH1 VA FUNKSIYASI
Hujayra qobig‘i (hujayra membranasi, plazmolemma, plazmatik 
membrana) hujayrani mustaqil yashash birligi sifatida belgilaydigan 
asosiy tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi. Plazmolemma garchan 
hujayraning tashqi chegaralarini ifodalasada, u hujayraning ichki 
muhiti bilan tashqaridagi hujayralararo moddaning makromolekula- 
lari orasidagi bog‘lanishni amalga oshiradi. Hujayra membranasida 
maxsus 
integrin 
oqsillari mavjud bo‘lib, ular ham sitoplazmaning 
sitoskelet 
tuzilmalari 
bilan, 
ham 
hujayralararo 
moddaning 
molekulalari bilan bog‘langan boMadi. Ushbu bog‘lanish tufayli 
sitoplazma va hujayralararo modda orasida doimiy ravishda ikki
36

---

tomonlama o‘zaro munosabat amalga oshadi. Hujayra membranasi 
ba’zi moddalaming hujayra ichiga, va aksincha, undan tashqariga 
harakatlanishini boshqarib. hamda muayyan molekulalaming undan 
o’tishini engillashtirib, o‘ziga xos tanlab o ‘tqazuvchi to‘siq vazifasini 
bajaradi. Hujayra membranasining eng muhim vazifalaridan biri 
boMib uning hujayra ichidagi muhitnig doimiyligini saqlab turishdir, 
chunki bu muhit hujayradan tashqaridagi suyuqlikdan keskin farq 
qiiadi. Hujayra membranasi vazifalarining xilma-xilligi uning 
tuziiishi va fizik-kimyoviy xossalarini o ‘ziga xos xususiyatlari bilan 
bogMiqdir.
Hujayrani tashqi tarafdan o'rab turuvchi qobig‘i faqatgina 
biologik membrananing o'zidangina iborat bo‘lishi mumkin. 
Lekin. ko‘pincha, hujayra murakkab tuzilgan 3 zonadan: