Gistologiya, stitologiya va

Sitoskelet 
sitoplazmaning 
struktur 
komponenti 
bo‘ lib 
hisoblanadi. Sitoskelet hujayrada asosan membranasiz organel­
lalar - mikronaychalar, aktin va oraliq filamentlardan iborat 
murakkab to ‘r hosil qilib joylashadi. Sitoskelet tarkibiga kiruvchi 
struktur oqsillar hujayraning shaklini saqlab turishni ta ’minlaydi,
33

---

hamda organellalar va sitoplazmatik pufakchalarning harakatida 
muhim rol o'ynaydi. Ushbu oqsillar yaxlit hujayraning harakatida 
ham faol ishtirok etadi.
Sitozol sitoskelet bilan birgalikda sitoplazmaning asosini 
tashkil etib, ushbu asosda 
organellalar
va 
kiritmalar
joylashadi. 
Kiritmalar 
odatda hujayraning muvaqqat komponentlari bo‘lib, 
karbonsuv, yog‘, oqsil va pigm ent birikmalaming to ‘plamlaridir. 
Hujayrada ular lipid tomchilari, glikogen, oqsil yoki pigment 
donachalari 
shaklida k o ‘rinadi. 
Ular hujayraning 
doimiy 
boMmagan 
tuzilmalari 
boMib, 
odatda 
membrana 
bilan 
qoplanmagan. Kiritmalar yo‘qolib ketishi va yana yangidan 
paydo boMishi mumkin, ularning miqdori va tuziiishi hujayraning 
funksional holatiga qarab turlicha boMadi. Kiritmalardan farqli 
oMaroq 
organellalar 
(«jajji yoki miniatyur organlar», oldingi 
nomi organoid - «organga o ‘xshash» ) hujayralarning doimiy 
komponentlari boMib, uning hayot faoliyatida juda muhim o ‘rin 
tutadi. Haqiqatan ham agar biz hujayrani yaxlit organizm sifatida 
qabul qilsak, organellalami uning miniatyur organlari deb 
hisoblash mumkin. Joylashishi va funksional xususiyatlariga ko'ra 
umumiy va maxsus organellalar ajratiladi. Umumiy organellalar 
deyarli barcha hujayralarda boMadi. Maxsus organellalar esa faqat 
maMum turdagi hujayralarda uchrab, ularda spetsifik funksiyani 
bajaradi. Masalan, mushak tolalaridagi miofibrillar, nafas yoMi 
hujayralaridagi kiprikchalar, spermatozoidlardagi xivchin va 
hokazo. Biroq, shuni nazarda tutish kerakki, barcha maxsus 
organellalarning asosini kimyoviy tarkibi, soni, tuziiishi va 
joylashishi bo‘yicha o ‘ziga xos xususiyatlarga ega boMgan 
umumiy organellalar (