«G‘isht teruvchi» kasbi bo‘yicha o‘quv-uslubiy qo‘llanma toshkent-2021 kirish

G‘ishtin devorning mustahkamligi –konstruksiyaning nagruzka ta’siridan yemirilishga qarshilik ko‘rsatish xususiyatidir. G‘ishtin devorning turg‘unligi deganda, qurilgan konstruksiyaning gorizontal kuchlar ta’sir etganda o‘z holatini saqlab turish xususiyati tushuniladi. G‘ishtin devorning zo‘riqish holati tashqi kuchlar (yotqizilgan konstruksiyadan tushadigan og‘irlik, devorning o‘z og‘irligi va boshqa faktorlar) ta’sirida sodir bo‘ladi. Katta og‘irlik (nagruzka)da devorda vertikal yoriqlar paydo bo‘ladi. Katta og‘irlik ortgan sari devor yorilib, ayrim ustunchalarga bo‘linadi. Bunday devor tegishlicha mustahkamlanmasa, yemiriladi va qulaydi.
Devorlarning mustahkamligi qorishmaning sifatiga bog‘liq. Sifatsiz qorishmadan hosil bo‘lgan choklar og‘irlik ta’sirida yemiriladi. Yuqori sifatli qorishma bunday o‘zgarishga kam uchraydi. Choklarning qalinligi me’yordan ortiq bo‘lganda devorning mustahkamligi kamayadi. Bunga sabab shuki, chokdagi qorishma devorga ishlatiladigan materialga qaraganda ko‘proq tob tashlaydi. Choklar keragidan yupqa bo‘lganda g‘ishtlar va toshlarning notekis yuzalari bir-biriga tegadi. Bunday holatda g‘ishtlar egilib devorning ko‘tarib turish quvvati pasayadi.


2.Bog‘lash sistemasi

G‘ishtlarning ma’lum tartibda terilishiga bog‘lash sistemasi

deb aytiladi (1-rasm)
G‘ishtin devorlar qurishda quyidagi bog‘lash sistemalari qo‘llaniladi:
bir qatorli (zanjirli) bog‘lash sistemasi (1-rasm, a) – bunda ko‘ndalang yotqizib terilgan g‘isht qator bilan uzunasiga yotqizib terilgan g‘isht qatorlari navbatlashib keladi. Choklarni bog‘lashning bu sistemasi osonligi va devorning mustahkamligini oshirishi bilan ajralib turadi, biroq, bunda mehnat unumdorligi past bo‘ladi;
ko‘p qatorli bog‘lash sistemasi (1-rasm, b) – bunda besh qator uzunasiga yotqizilgan qator ko‘ndalang yotqizib terilgan bir qator bilan navbatlashadi.
Bu sistema qo‘llanilganda mehnat unumdorligi bir qatorli sistemadagiga nisbatan ancha yuqori bo‘ladi, biroq devorning mustahkamligi 3-5% ga pasayadi;

uch qatorli bog‘lash sistemasi (1-rasm, d) – bunda uzunasiga yotqizib terilgan uch qator g‘ishtlar ko‘ndalang terilgan bir qator bilan navbatlashadi.
Bu holda uchta qo‘shni qatorning vertikal choklari bir-biriga to‘g‘ri keladi. Ustunlar va devorning derazalar oralig‘idagi qismini terishda (eni 1 metrgacha bo‘lganda) choklarni bog‘lashning ana shu sistemasi qo‘llaniladi.
Yodda tuting:! Choklarning qalinligi normadan ortiq bo‘lganda devorning mustahkamligi kamayadi. Bunga sabab shuki, choklardagi qorishma devorga ishlatiladigan materialiga qaraganda ko‘proq tob tashlaydi. Choklar keragidan yupqa bo‘lganda g‘ishtlar va toshlarning noteks yuzalari bir-biriga tegadi. Bunday joylarda g‘ishtlar egilib, devorning ko‘tarib turish quvvati pasayadi. Qabul qilingan me’yoriy gorizontal choklar qalinligi 10–15 mm ni, vertikal choklar esa 8–15 mm ni tashkil qiladi.