Klimatologiya fani har xil mamlakatlar va hududlarda iqlim tartibi va iqlimning hosil bo‘lish sharoitlarini o‘rganadi. Iqlim haqidagi bilimlar, ularning turlari har xil ta’sir etish xususiyatlariga doir xalq xo‘jaligining turli sohalarida ko‘pgina muammolarni hal qilishga yordam beradi. Jumladan, gigiyenaga taalluqli bo‘lgan masalalar - organizmga ta’siri va negativ oqibatlaming oldini olish tadbirlarini ishlab chiqishda muhimdir. Ikkinchidan, aholi migratsiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni hal qilish. Iqlim va ob-havo sharoitining o‘zgarishiga ko‘pgina kasalmandlar organizmining sezgirligini hisobga olsak, klimatologiya fanining naqadar zarur va ehtiyoji kattaligini bilamiz.
Klimatologiya fanining mavjud tarmoqlari iqlimning odam organizmiga va xo‘jalik faoliyati doirasiga ta’sirini o‘rgansa, tibbiy klimatologiya iqlim sharoitlaridan ayrim kasalliklarni davolash maqsadida va unga bog‘liq bo‘lgan ba’zi kasalliklarning oldini olish choralarini ishlab chiqishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi.
Bizning eramizdan taxminan 2000 yil oldin yer yuzining ma’lum bir nuqtasidagi issiqlikning miqdori, quyosh nuri shu joyga qanday burchak ostida tushishiga bog‘liq ekanligini taxmin qilganlar. Xuddi shuning uchun ham, "klimat" so‘zi, grekcha "klima", ya’ni og‘ish so‘zidan olingan bo‘lib, nurning qanday burchak ostida tushish ma’nosini bildiradi. Qadimgi Strabon geografiyasi tarixida ham klimat so‘zi aynan yuqoridagi ma’noni beradi. Avvalgi vaqtlardagi iqlimni o‘rganish faqat subektiv kuzatishlarga asoslangan bo‘lib, tasodifiy xarakterga egadir. XVII asrning oxirlariga kelib termometr (Santerio va Galiley) va barometrning (Torichelli) ixtiro qilinishi va meteorologik omillarni asboblar yordamida o‘lchashning joriy qilinishi natijasida, iqlim havo muhitining issiqlik va namlik darajasi ma’nosini anglatadigan bo‘lgan.
Iqlimning bugungi kundagi ta’rifi - iqlim hosil qiluvchi omillarga bog‘liq bo‘lgan ob- havoning ko‘p yillik qaytalanishi demakdir.
Geografik kenglikka muvofiq shimoldan janubga qarab quyosh nurining jadalligi va havo harorati, namligining ortib borishi kuzatiladi. Havodagi bulutlar ham kamayadi. Atmosfera havosining sirkulatsiyasi va eer qobig‘ining ustki yuzasini o‘simlik dunyosi bilan qoplanganlik darajasi iqlim hosil qiluvchi omil sifatida va shu joydagi ob-havoni belgilovchi omil bo‘lib xizmat qiladi. Qoida bo‘yicha yer sharida turli iqlim kengliklarini uchratish mumkin va uning turlari shu joydagi yanvar va iyul oylaridagi havoning o‘rtacha haroratiga asosan belgilanadi.
Issiq va tropik iqlim kengligi - ekvatordan shimoliy va janubiy 30° kenglikkacha bo‘lgan masofani egallab, yanvar oyining o‘rtacha harorati 4° dan + 4° gacha va iyul oyining o‘rtacha harorati + 28 dan 34° C ni tashkil qiladi.
Iliq iqlim kengligi - yanvar oyining o‘rtacha harorati 4 dan 0° C gacha va iyul oyining o‘rtacha harorati + 22 dan + 28° C gachadir.
Mo‘tadil yoki o‘rtacha iqlim kengligi - yanvar oyidagi o‘rtacha harorat -14 dan - 4° C va iyul oyidagi o‘rtacha harorat + 10 dan + 22° C gachadir.
Sovuq iqlim kengligi - yanvar oyining o‘rtacha harorati - 28 dan - 14°C gacha va iyul oyining o‘rtacha harorati - + 4 dan + 10°C gachadir.
Bundan tashqari, shimoliy va janubiy qutblarda abadiy muzliklarning mavjudligi tufayli, mangu yoki abadiy muzliklar kengligi ham farqlanadi. Bu yerlarda quyosh radiatsiyasining harorati havo atmosferasi qavatlari va abadiy qorlik va muzliklarga yutilib ketadi. Tabiatda shimoliy va janubiy qutblarda Arktik havo oqimlari, Tinch va Atlantika okeanlaridan quruqlikka kirib keluvchi havo oqimlarini kuzatish mumkin. Qish faslida eer uskti qavatining qor bilan qoplanishi natijasida havo harorati juda sovib ketishi, yoz oylarida esa tuproq ustki qavatining qizishi natijasida havo harorati ko‘tariladi. Uzoq Sharq o‘lkasida Tinch okeanidan kirib keladigan Musson shaklidagi havo oqimini ham kuzatish mumkin. Yoz faslida quruqlikka katta massalarda dengiz havosining, qish faslida esa quruqlikdan okeanga qarab, sovuq kontinentlar havo oqimlari kuzatiladi.
Yer yuzasining o‘simlik dunyosi bilan qoplanish darajasiga qarab shu joyning iqlimi va ob- havosining o‘zgarishi ko‘riladi. Masalan, yer yuzasi o‘t va daraxtlar bilan zich qoplangan bo‘lsa. shu joydagi havo harorati cho‘l yoki sahro joydagi havo haroratidan anchagina past bo‘lishi mumkin. Iqlim sharoitlarining hosil bo‘lishida yer sathining relefi katta ahamiyatga egadir. Respublikamiz hududida tog‘li, tekis va tog‘ oldi mintaqalari mavjud. Ayniqsa tog‘ iqlimi o‘zining bir qancha fazilatlari bilan tekislikdagi iqlimdan farq qiladi. Shuningdek, atmosfera bosimining nisbatan pasayib borishi, ultrabinafsha nurlarga boyligi, havo muhitining mexanik iflosliklardan holi ekanligi, kasallik tarqatuvchi bakteriyalaming bo‘lmasligi va haroratning mo‘tadilligi bilan ajralib turadi. Iqlim hosil qiluvchi omillar qatoriga yana insonlarning faoliyatini ham kiritish mumkin. Bugungi kunda insonlar cho‘l va sahrolami o‘zlashtirib, bog‘u-bo‘stonlarga aylantirayotganligi yoki uning aksincha o‘rmonzorlarning kesilishi va FTT tufayli ayrim turdagi o‘simlik dunyosining yo‘qolib borayotganligi fikrimizga dalildir. Yer yuzasini ko‘kalamzorlashtirish va daraxtzorlarga aylantirish, shu joyning manzarasini o‘zgartiribgina qolmay, balki u havo muhitining tozaligiga hamda havoni chang va zararli gazlardan tozalash hamda insonlarning ruhiy hollatlariga ijobiy ta’sirini oshiradi.
