Gidrotexnika

1
ЖОУШОЛ
I 
УмОУШМ
300
5(И-60
2 .74-rasm.
K o n so lli s h a r s h a r a b o ‘y lam a v a k o ‘n d a la n g k e sim la ri.

---

Konstruksiyasi qirqib k o ‘rsatilgan in sh o o tlard a oraliq d e v o r poydevori 
chuqurligi xuddi tirgak devorniki singari, lekin suv u rilm a n in g q alinligidan 
kichik boMmagan k attalikda qabul qilinadi. Poy d ev o r ustki q ism i esa 0,5 m 
d e b olinadi. Tirgak d ev o rlar oMchamlari 2 .71-rasm dagi tavsiyalar b o ‘yicha 
qabul qilinishi m u m k in .
S h o ‘n g ‘uvchi d e v o r qirqim i ikki proyeksiya: plan va yon to m o n d a g i 
b o ‘y lam a qirq im b o ‘yicha tuziladi. B o 'y l a m a q irq im d a n k esim lar tekisligi 
b o ‘yicha d e v o r balandligi va unin g toMa balandligi; p l a n d a n esa in shoot 
o ‘q id a n kesim lar tekisligida d e v o r yuqorisigacha va c h e k k a sig a c h a boMgan 
m asofa olinadi. Poy d ev o r chuqurligi, old indagi u n in g ustki q ism i kengligi 
va o rq a t a r a f qirrasi qiyaligi asosiy yon devorlarga ten g qilib bajariladi 
(2 .6 8 -rasm ).
Q iy sh iq tekislik q irq im i d e v o r va p o y d e v o r ustki q is m la r in in g kengligi 
( p u n k tir ) b ilan k o T sa tilg a n p lan b o ‘y ic h a qu rilad i. I n s h o o t o ‘q id a n kesim
tekisligida y o tg a n b a r c h a n u q t a l a r m asofasi p l a n d a n q ir q im g a oMkaziladi; 
p o y d e v o r ch u q u rlig i ( t f poy), o ld in d a g i u n in g ustki q ism i kengligi asosiy 
y o n d e v o rn ik i sin g ari q a b u l q ilin a d i ( 2 . 7 1 - r a s m ) . H a r b ir k o ‘n d a la n g
q i r q im d a u m u m i y q ir q im d a k o ‘r s a tilm a g a n in s h o o t e l e m e n tla r i k o ‘rinishi 
keltiriladi.
178

---

I l l bob.
G ID R O T E X N IK A IN S H O O T L A R IN IN G
Z A T V O R L A R I VA M E X A N IK J I H O Z L A R I
3 . 1 . G I D R O T E X N I K A I N S H O O T L A R I N I N G Y U Z A VA C H U Q U R
J O Y L A S H G A N Z A T V O R L A R I
3 . 1 . 1 . Z a tv o rla r t o ‘g ‘ris id a u m um iy m a ’lu m o tla r, 
v a u la rn in g ta sn ifi
Z a tv o rla r t o ‘g ‘risid a um um iy m a ’lu m o tla r. G id ro te x n ik a in sh o o tla rid a
suv o 'tk a z u v c h i oraliq (tirqish)lar qoldiriladi va ular zatvorlar bilan t o ‘siladi.
Suv o q im in i b o s h q a ra d ig a n h a ra k a tla n u v c h i konstruksiya 
za tvo r
d eb
ataladi. Z a tv o rn i k o ‘tarib -tu sh irish orqali suv sathi va sarfini rostlash, m u z
parchalarini va o q u v c h a n jism larni o ‘tkazib yuborish, past o stonali oraliq d an
c h o ‘kindilarni yuvib c h iq a rish va b o s h q a vazifalarn i bajarish m u m k in .
Z a tv o rla rn i b o s h q a ris h u c h u n u la r q u y ilm a q is m , k o ‘ta r ib - tu s h ir is h
m e x a n iz m i va x iz m a t k o 'p r ik c h a la r i b ila n t a ’m in la n a d i.
Q uyilm a qism h a ra k a tla n m ay d ig a n m etall konstruksiya b o ‘lib, u in sh o o t 
tanasiga o ‘rnatilad i va zatv o rn in g talab darajasida ishlashini t a ’m inlaydi. 
T a y a n c h h a ra k a tla n u v ch i q is m yassi z atvorni h a ra k a tg a keltirish u c h u n
g 'ild ira k , rolik va b o s h q a la r b ilan jih o z la n a d i. Bu q ism d e v o r yoki u s tu n
b o ‘ylab z a tv o r u c h u n qoldirilgan p a z ( o ‘y iq ch a)g a o ‘rnatilg an t e m i r izga 
ta y a n ib h a ra k a t qiladi va u orqali z a tv o rd a n tu sh a d ig a n b o sim n i ta y a n c h
u s tu n g a u zatadi.
K o‘ta rib -tu sh iru v c h i m exanizm sim li, zanjirli, o £zakli b o ‘lishi m u m k in . 
U n in g y o rd a m id a zatvorni k o T a rib -tu sh irish , suvda oqib kelgan jis m la m in g
ushlab q o luvchi p a n ja ra n i tozalash kabi ishlar am alg a oshiriladi.
Z a tv o rla rn i b o sh q arish ja ra y o n id a foydalaniladigan h a r xil d o im iy va 
v a q t i n c h a l i k q u r i l m a l a r n i jo y l a s h t i r i s h , x i z m a t q ilu v c h i x o d i m l a r n i n g
hara k a tla n ish i u c h u n
x iz m a t k o ‘p rikch a sid a n
foydalaniladi.
Z a tv o r bilan t o ‘siladigan tirqish oMchamlari. G idrotexnika inshootlarining 
suv o ‘tkazuvchi tirqishlari m e ’yorlashtirilgan Q M Q da tirqish oraliqlari (kengligi) 
va ularning balandliklari keltirilgan. Tirqish oralig'i kengligi sifatida yon vertikal 
devorlar oralig‘idagi o ‘lch am qabul qilinadi. Tirqish balandligi sifatida yuzada 
joylashgan tirqishlar u c h u n ostonadan suvning n o rm a l dim langan sathgacha 
boMgan oMcham qabul qilinadi, c h u q u r joylashgan tirqish u c h u n ostonadan 
tirqish yuqori qirrasigacha boMgan oMcham qabul qilinadi.
T irqish oraligM oMchamlari, m — 0,4; 0,6; 0,8; 1,0; 1,25; 1,5; 1,75; 2,0; 
2,25; 2,5; 3,0; 3,5; 4,0; 4; 5; 6; 7; 8; 10; 12; 14; 16; 18; 20; 22; 24; 27; 30.
T irqish balandiligi oMchamlari, m — 0,6; 0,8; 1,0; 1,25; 1,5; 1,75; 2; 
2,5; 3; 3,5; 4; 4,5; 5; 5,5; 6; 6,5; 7,0; 7,5; 8,0; 9,0; 10; 11; 12; 13; 14; 15; 
16; 17; 18; 19; 20.
179

---

Z a tv o rla r ta sn ifi. Z a tv o rla r j u d a k o ‘p belgilarga k o ‘ra tasnifga b o 'lin a d i. 
U la rd a n asosiylariga quyidagilar kirishi m u m k in : 1) bieflardagi suv sathiga 
nisbatan t o ‘siladigan o raliqning joylashuvi; 2) foydalanish vaqtidagi vazifasi; 
3) b o s im n i insh o o tg a u zatish; 4) ishlatiladigan m aterial tu rlari b o lyicha.
B ieflardagi suv sath ig a nisbatan to ‘si!adigan oraliqning joylashuviga ko ra, 
zatvorlar y uza va c h u q u r joylashgan boMadi.
Yuza jo y la sh g a n zatvorlar y o rd a m id a oraliq toMiq y opilganda, ularni 
suv sathi k o ‘m ib y u b o rm a y d i. 3 .1 -ra s m d a asosiy yuza jo y lash g an zatvor 
turlari k o ‘rsatilgan.
3 .1-rasm.