“Гидротехника иншоотлари” фанидан

Бир донали козикни юк кутариш кобилиятини хисоблаш.

Tuproqdagi Ish sharoitlariga ko'ra, ustun-qoziqlar va osilgan qoziqlarga bo'linadi.

Ustun-qoziqlar yukni deyarli siqilmaydigan jinslarga (toshli va yarim toshli, slanets, mergel, juda zich tuproqlar) o'tkazadi. Ularning vertikal siljishlari ahamiyatsiz, yon sirt bo'ylab ishqalanish kuchlari rivojlanmaydi va hisoblashda inobatga olinmaydi. Bunday qoziqlarning yukni ko’tarish qobiliyati qoziqlarning pastki uchi ostidagi tuproqlarning qarshiligiga bog'liq (Fd = Rs).

Siqilish yukida ishlaydigan osilgan qoqilgan qoziqning yuk ko'tarish qobiliyati Fd(kN) quyidagi formulaga muvofiq qoziqning pastki uchi ostida va uning yon yuzasida poydevor tuproqlarining loyihalash qarshilik kuchlari yig'indisi sifatida aniqlanishi kerak.

• Fd = γc(γcRRA+u∑γcffihi);
• bu erda: γc = 1 - qoziqni erdagi ish sharoitlari koeffitsienti;
• R - qoziqning pastki uchi ostidagi tuproqning loyihaviy qarshiligi,
• 2.20- jadvalga muvofiq belgilanadi;
• A - qoziqni yerga tiralish maydoni, qoziq yalpi kesimining
• yuzasi bilan olinadi;
• u - qoziq kesimining tashqi perimetri, m;
• fi - qoziqning yon yuzasida poydevor tuprog'ining i- qatlamining
• xisobiy qarshiligi, 2.22- jadvalga muvofiq aniqlanadi;
• hi – yon tomon sirt bilan aloqa qiladigan tuproqning i-chi
• qatlamining qalinligi, m;
• γcR va γcf - cho’ktirish usulning hisobiy tuproq qarshiligiga ta'sirini hisobga olgan holda, qoziqning pastki uchi va yon yuzasida navbati bilan tuproqning ish sharoitlari koeffitsientlari, 2.22- jadvaldan aniqlanib, bir-biridan mustaqil ravishda olinadi.

• Tavsiya etilgan formuladan foydalanish uchun qoziqni loyihalash sxemasini geologik qism fonida chizish kerak (2.11-rasm).
• Shakl 2.11 - Bitta qoziqning yuk ko'tarish qobiliyatini aniqlash uchun xisobiy sxemasi: zi - bu tuproq qatlamining o'rtasiga qadar chuqurlik, buning uchun yon yuzada qarshilik aniqlanadi; hi - i-chi tuproq qatlamining qalinligi; h - qoziqni botirishning umumiy chuqurligi.

• Qoziq xududidagi tuproq qatlami elementar bir hil qatlamlarga bo'linadi, ularning qatlam qalinligi 2 m dan oshmasligi kerak. Bu holda er osti suvlari darajasiga va o'simlik qatlamiga e'tibor berilmaydi. Geologik qatlamlarning boshlang'ich qatlamiga bo’lishda tavsiya etiligan qalinliklar: 2 m + ... + 2 m + qoldiq.
• Jadval 2.20 - Qoziqning pastki qismni ostidagi xisobiy qarshiligi

Qoziqning pastki uchini botirish chuqurligi, m	Qozuvsiz boshqariladigan qo'zg'aladigan qoziqlar va qobiq qoziqlarining pastki uchi ostidagi dizayn qarshiligi tuproq, R, kPa
	O'rtacha zichlikdagi qumli tuproqlar
	shag'alli	yirik	o'rtacha yirik	mayda	changli
	loyli-gilli tuproqlar oqim ko’rsatkichi IL ga teng bo’lganda
	0	0,1	0,2	0,3	0,4	0,5	0,6
3	7500	6000 4000	3000	3100 2000	2000 1200	1100	600

15	11700	8200 7500	5600	4400 4000	2900	1650	1000
20	12600	8500	6200	4800 4500	3200	1800	1100
25	13400	9000	6800	5200	3500	1950	1200
30	14200	9500	7400	5600	3800	2100	1300
35	15000	10000	8000	6000	4100	2250	1400

7	9700	7300 6900	4300	3700 3300	2400 2200	1400	850
10	10500	7700 7300	5000	4000 3500	2600 2400	1500	900

4	8300	6800 5100	3800	3200 2500	2100 1600	1250	700
5	8800	7000 6200	4000	3400 2800	2200 2000	1300	800

• Jadval 2.21 – Qoqilgan qoziq yon yuzasidagi xisobiy qarshiliklari.

Tuproq qatlamining o'rtacha joylashgan chuqurligi , m	Qoqilgan qoziqlar va qobiq qoziqlari yon yuzasidagi xisobiy qarshiligi fi, kPa
	O'rtacha zichlikdagi qumli tuproqlar
	yirik va o'rta yirikli	mayda	changli
	Oqim ko'rsatkichi IL ga teng bo'lgan loyli-gilli tuproqlar
	0,2	0,3	0,4	0,5	0,6	0,7	0,8	0,9	1,0
1 2 3 4 5 6 8 10 15 20 25 30 35	35 42 48 53 56 58 62 65 72 79 86 93 100	23 30 35 38 40 42 44 46 51 56 61 66 70	15 21 25 27 29 31 33 34 38 41 44 47 50	12 17 20 22 24 25 26 27 28 30 32 34 36	8 12 14 16 17 18 19 19 20 20 20 21 22	4 7 8 9 10 10 10 10 11 12 12 12 13	4 5 7 8 8 8 8 8 8 8 8 9 9	3 4 6 7 7 7 7 7 7 7 7 8 8	2 4 5 5 6 6 6 6 6 6 6 7 7

• Jadval 2.22 - qoqilgan qoziqlarning yuk ko'tarish qobiliyatini hisoblash uchun ish sharoitlari koeffitsientlari

Tuproqni qazimasdan qoqilgan qoziq va qobiq qoziqlarini qoqish usullari	Qoziqlarning yuk ko'tarish qobiliyatini hisoblashda tuproqning ish sharoitlari koeffitsientlari
	Pastki qismida γсR	Yon tomondagi yuzada γcf
Qattiq va ichi bo'sh qoziqlarning pastki uchi yopiq xolda mexanik (osilgan) bug 'va dizel bolg'alari bilan botirish.	1,0	1,0
Qoqish va ilgari burg'ilangan etakchi quduqlarga qoziq uchlari bilan bosish orqali qoqish, uning diametri bilan quduq tubidan kamida 1 m pastda chuqurlasgan: a) kvadrat qoziqning yon tomoniga teng b) kvadrat qoziq tomoniga nisbatan 0,05 m kamroq c) yon tomondan 0,15m kamroq kvadrat yoki dumaloq qoziq diametri	1,0 1,0 1,0	0,5 0,6 1,0

Yuvishdan foydalanmasdan, oxirgi metrida qoziqlar to'planishi sharti bilan, qumli tuproqlarda yuvish bilan botirish.	1,0	0,9
Qobiq-qoziqlarini tebranish bilan qoqish, tebranish qoqish va qoziqlarni erga tebranish bilan botirish: a) qumli o'rtacha zichlik: katta o'rta kattalikdagi kichik chang; b) oqim ko’rsatkichi IL= 0,5 bilan loyli-gilli tuproqli loy gill; v) oqim ko’rsatkichi IL = 0 bo'lgan loyli-gilli supeslar	1,2	1,0
	1,1	1,0
	1,0	1,0
	0,9	0,9
	0,8 0,7 1,0	0,9 0,9 1,0

yaxlit qoziqlarni siqish bilan cho’ktirish: a) o'rtacha zichlikdagi qumlarda, katta, o'rta yiriklikdagi va mayda b) loyli qumlarda v) loyli gill tuproqlar oqim ko’rsatkichi IL ≤ 0 d) shuningdek IL > 0
	1,1	1,0
	1,1	0,8
	1,1	1,0
	1,0	1,0

• Izohlar:
• 1. 2.20-jadvalda R qiymatlari kasr qiymatlari sifatida berilgan hollarda, su’rati qumlarga, maxraj esa loylarga ishora qiladi.
• 2. 2.21-jadvalda qoziqning pastki uchi chuqurlashi va tuproq qatlamining joylanish o'rtacha chuqurligi muxitni kesish, to'ldirish, suvlash 3 m gacha rejalashtirishda tabiiy relyef darajasidan, 3-dan 10 m gacha kesish to'ldirish va suvlashda esa kesish darajasidan 3 m balandlikda yoki to'ldirish darajasidan 3 m pastda joylashgan shartli balandlikdan olinishi kerak.
• 3. Qoziqlar va qobiq-qoziqlari botishining oraliq chuqurliklari va loyli gilli tuproqlarning hosil bo'lishining oraliq qiymatlari uchun R va fi qiymatlari interpolyatsiya bilan aniqlanadi.

• 4. Zichlik darajasi statik tovush materiallari bilan aniqlanadigan zich qumli tuproqlar uchun 2.20-jadvalga binoan suvlashsiz yoki etakchi quduqlarsiz cho’ktirilgan qoziqlar uchun qiymatlar 100% ga oshirilishi kerak. Boshqa turdagi muhandislik tadqiqotlari materiallariga va 2.20-jadvalga muvofiq zich qumlar uchun statik tovushli ma'lumotlarning yo'qligi asosida tuproq zichligi darajasini aniqlashda uni 60% ga oshirish kerak, lekin 20MPa dan oshmagan xolatda.
• 5. 2.20-jadvalga binoan xisobiy qarshilik R qiymatlarini, yuvilmaydigan tuproqqa qoziq kirib borishi kamida 3 m bo'lishi sharti bilan, foydalanishga ruxsat beriladi.
• 6. Bir qavatli sanoat binolarining ichki devorlari uchun poydevor sifatida ishlatiladigan 0,15 x 0,15 m va undan kam kesimli qoqilgan qoziqlarning pastki uchi ostidagi xisobiy qarshilik R qiymatlari 20% ga oshirilishi mumkin.
• 7. Bo'shashgan qumli tuproqlarda yoki oqim ko'rsatkichi IL > 0,6 bo'lgan loyli-gilli tuproqlarda pastki uchi bilan suyanadigan qoziqlar uchun qoziqlarning statik sinovlari natijalariga ko'ra yuk ko'tarish qobiliyatini aniqlash kerak.
• 8. Qobiq-qoziqlari va qoziqlarning yon yuzasida tuproqning hisoblangan qarshiligining fi 2.21-jadvalida tuproq qatlamlari qalinligi 2m dan oshmaydigan bir xil qatlamlarga bo'linishi kerak.

• 9. fi qoziqlarining yon yuzasida zich qumli tuproqlarning xisobiy qarshilik qiymatlari 2.21-jadvalda keltirilgan qiymatlarga nisbatan 30% ga oshirilishi kerak.
• 10. G'ovakliligi koeffitsienti e <0,5 bo'lgan supes va suglinoklarning va g'ovaklilik koeffitsienti e <0,6 bo'lgan loylarning xisobiy qarshiligi oqim ko'rsatkichini har qanday qiymatlari uchun 2.22-jadvalda keltirilgan qiymatlarga nisbatan 15% ga oshirilishi kerak.