Гидрометрия

1.10-расм.Сув сатҳларининг йил давомида ўзгариш графиги



1.11-расм. Сув сатҳининг такрорланиш ва таъминланиш графиклари

Ундан ўрганилаётган дарё сувидан халқ хўжалигининг кўпгина эҳтиёжларини қондиришда фойдаланилади. Масалан, каналларга чиқариладиган сувнинг моъёрини ва вақтини болгилашда, кома қатновини ва ёғоч оқизиш ишларини ташкил этишда ва ҳоказо.

Мослашган сув сатҳлари. Агар бир дарёда бир ночта сув ўлчаш пости бўлса, уларда қайд этилган сув сатҳларининг тобраниши бир-бирига ўхшаш ва мослашган бўлади.
Бундай ҳолатни бир хил табиий гоографик шароитда, ўзаро яқин масофада жойлашган дарёлардаги постларда қайд этилган сув сатҳларининг ўзгаришида ҳам кўриш мумкин.
Мана шу ўхшашлик ва мосликни ўрганиш мақсадида тегишли постлардаги кузатишлар натижалари асосида сув сатҳларининг йил давомида тобраниш графиклари биргаликда чизилади (1.12-расм, а).Графиклар махсус таққосланади ва улардаги мослашган сув сатҳлари болгилаб олинади.
Мослашган сув сатҳлари доб, сув режимининг ўзгариши бир хил фазаларда кузатилувчи сув сатҳларига айтилади.
Графикдан 25-30 та мослашган сув сатҳлари болгиланиб, уларнинг қийматлари ва кузатилган кунлари махсус жадвалда қайд этилади(1-жадвал).

1.12-расм. Мослашган сув сатҳлари (а) ва улар орасидаги боғланиш чизмаси (б)

1-жадвал
Мослашган сув сатҳлари ва улар қайд этилган кунлар

Нуқталар	Þқори пост		қуйи пост
	Н, см	Кун	Н, см	Кун
1	244	3.04	546	6.04
2	232	5.04	542	7.04
3	297	14.04	577	14.04
:	:	:	:	:
30	223	13.11	561	13.11

Юқорида келтирилган жадвалдаги жуфт сув сатҳларининг қийматлари асосида мослашган сув сатҳларининг боғланиш графиги чизилади. Агар мослашган сув сатҳлари орасида боғланиш мавжуд бўлса, нуқталар бир хил йўналишда ва зич жойлашган бўлади. Шу нуқта асосида боғланиш чизиғи ўтказилади(1.12-расм, б).

Мослашган сув сатҳлари орасидаги боғланиш графигидан бир ноча амалий мақсадларда фойдаланиш мумкин. Масалан, қуйи постдаги сув сатҳини олдиндан прогноз қилишда, у ёки бу постдаги кузатилмай қолган сув сатҳларини тиклашда ва бошқа мақсадларда бу график жуда катта ёрдам беради.

Синов саволлари:

1.Сув сатҳини махсус қайта ишлашнинг асосий вазифалари нималардан иборат?
2. Характерли сув сатҳлари деганда нимани тушунасиз?
3.Сув сатҳининг такрорланиш ва таъминланиш графиги нимани акс эттиради?
4.Мослашган сув сатҳлари қачон ва қандай ҳолларда чизилади?
5.Мослашган сув сатҳлари деб нимага айтилади?