Гидрометрия

Сув сарфини қалқималар ёрдамида ўлчаш ва ҳисоблаш. Сув сарфини қалқималар ёрдамида ўлчашда қуйида кўрсатилган ишларни бажариш лозим.
1) Створларни белгилаш: ”0”створ;I-I, II-II створлар
Қалқималар ёрдамида сув сарфини ўлчаш учун асосий гидроствордан бир хил масофада юқорида ва пастда қўшимча иккита створ белгиланади. Юқоридаги створдан пастдагигача бўлган масофадан қалқима 20 сониядан кам бўлмаган вақт ичида оқиб ўтиши керак.
2) Створлар орасидаги масофани ўлчаш.
Икки створ орасидаги масофа катта аниқликда пўлат тасма билан икки марта ўлчанади. Юқори створдан 5—10 м масофада калкимани ташлаш створи белгиланади.
3) Чуқурликларни ўлчаш.
4) Сувнинг оқиш тезлигини аниқлаш.
Дарё ёки (канал)нинг эни бўйича оқизилган қалқималар ёрдамида сув сарфини ҳисоблаш ишлари қуйидаги кетма-кетликда олиб борилади:
1. Асосий створ бўйича кўндаланг кесим майдонини ҳисоблаш;
2. Миллиметрли қоғозга қалқималарнинг оқиб ўтиш вақти эпюраси тузилади. Унда абссисса ўқига доимий бошлангич нуқтадан то қалқиманинг ҳаракат траекториясининг асосий створ билан кесишган нуқтасигача бўлган масофа (l, м), ордината ўқига эса қалкималарнинг юқори ва пастки створлар орасида ўтиш вақти (t , с) туширилади.
3. Агар эпюра силлиқ бўлса, маълум тенг оралиқларда тезлик вертикаллари белгиланади.
4. Эпюра ёрдамида ҳар бир тезлик вертикалидан қалқиманинг оқиб ўтиш вақти ва сувнинг юза тезлиги аниқланади:
(1.37)
бу ерда: — юқори ва пастки створлар орасидаги масофа,
t— қалқиманинг оқиб ўтиш вақти.
5. Қўшни тикликлар орасидаги ўртача тезлик ва кўндаланг кесим майдонлари ҳисобланади.
6. Тезлик тикликлари орасидаги элемента сув сарфи қуйи­даги ифода бўйича ҳисобланади:


(1.38)

бу ерда: — тезлик тикликлари орасидаги элементи сув сарфлари; ва — қўшни тикликлардаги сув юзасидаги тезлик; —тезлик тикликлари орасидаги кўндаланг кесим майдони.

Қирғоққа яқин бўлган тезлик тиклиги орасидаги элементар сув сарфи қуйидаги ифода билан ҳисобланади:


ва ,

бу ерда: ва — кўндаланг кесимнинг қирғоқ қисмидаги элементар сув сарфлари; , — биринчи ва охирги тикликдаги ўртача тезликлар; , — кўндаланг кесимнинг биринчи ва охирги қисмидаги майдонлар, К — тикликда ўлчанган тезликдан қирғоқ қисмидаги ўртача тезликка ўтиш коэффициенти бўлиб, сув сарфини аналитик усулда ҳисоблагандек аниқланади. Сохта сув сарфининг тўлиқ миқдори элементар сув сарфлари йиғиндисига тенг бўлиб, қуйидаги ифода бўйича ҳисобланади:

(1.39)

Ҳақиқий сув сарфи эса қуйидаги ифода ёрдамида ҳисобланади:

(1.40)

бу ерда: к_i — сохта сув сарфидан ҳақиқий сув сарфи ўтиш коэффициенти.

Ўтиш коэффициенти К киймати гидрометрик вертушка ёрдамида куйидаги формула ёрдамида топилади:


.   (1.41)
Дарёларда К_i коэффициентининг қиймати 0,6 ч0,7 га тенг