Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

DUNYONING  BA’ZI  HUDUDLARIDAGI  MAVJUD  KON
MAYDONLARINING  SUVLILIK  KOEFFITSIYENTI
(G. V. Bogomolov  ma’lumotlari  bo‘yicha)
Suvlilik koeffitsienti 
Kon joylashgan hududlar 
O‘rtacha 
Maksimal 
Donesk ko‘mir havzasi (Rossiya) 
3 
6 
Shimoliy Ural yarim metall konlari (Rossiya) 
100 
300 
Hindiston markaziy qismidagi ko‘mir konlari 
2 
3,5 
Rur ko‘mir konlari (Germaniya) 
3 
5,5 
Uels ko‘mir konlari (Angliya) 
2,5 
4,5 
Vengriyaning ko‘mir koni rayonlari 
2,0 
4,0 
 
20.2. QAZILMA BOYLIK KONLARINING GIDROGEOLOGIK
KLASSIFIKATSIYALARI
Qazilma konlarining gidrgeologik klassifikatsiyalari asosini konlardagi
mavjud tog‘ jins qatlamlari, ularning tarkibi, yotish holatlari, suvlilik
yoki suvga seroblik darajalari tashkil etadi.
Eng dastlabki umumiy klassifikatsiya 1940-yilda D. I. Sheglov tomo-
nidan tuzilgan bo‘lib, unda suvlilik darajalariga qarab hamma konlar
uch guruhga ajratiladi: 1) bo‘sh qum-gilli jinslardagi konlar; 2) seryoriq
qoya  tog‘  jinslaridagi  konlar;  3)  karst  bo‘shliqlariga  boy  bo‘lgan
jinslardagi konlar.
Keyinchalik (1969) V. D. Babushkin, S. P. Proxorov va b. tomoni-
dan qazilma boylik konlarining yangi gidrogeologik klassifikatsiyasi ishlab
chiqiladi. Bu klassifikatsiyada ular asosan qazilma konlarining tashkil
etuvchi tog‘ jins qatlamlarini yotish holatlarini hisobga olishdi va ma’lum
klasslarga  bo‘lishdi:  I  klass  —  gorizontal  holatda  yotgan  tog‘  jins
qatlamlaridagi konlar; II klass — qiya, monoklinal holatda yotgan tog‘
jins qatlamlaridagi  konlar; III klass — mulda
1
 holatidagi tog‘ jinslari
qatlamlaridagi  konlar.  Har  bir  klass  o‘z  navbatida,  kon  geologik
kesmasida uchrovchi yer osti suvlari gorizontlari soniga, ularning bir-
biriga ko‘rsatadigan ta’sir darajalariga qarab yanada mayda (guruh va
h.k) taksanomik birliklarga ajratiladi. Shuningdek, ular tog‘ inshootlariga
(shaxtalar, burg‘i quduqlar, shurflar va b.) oqib kirishi mumkin bo‘lgan
suv miqdorini hisoblash usullarini ham keltirishadi.
1 
Maydoni  20—200  km
2
  bo‘lgan  yassi  yoki  doirasimon egilma.

---

2 6 9
Konlarning gidrogeologik klassifikatsiyasini tuzishda asosiy e’tibor
tog‘ jinslarining yotish holatlariga berilganligining boisi shundan iboratki,
konlarga oqib keluvchi yer osti suvlarining miqdori uning yillik rejimi
eng avvalo, suvli qatlamning hamda suvni to‘suvchi, ya’ni suv o‘tkazmas
qatlamlarining  yotish  holatlariga  bog‘liq.  Jumladan,  qatlamlarning
gorizontal holatda yotishi, yer osti  suvlari rejimini fasllar mobaynida
o‘zgarishi  qiymatiga  hamda  oqib  kelayotgan  suv  miqdorining  yuqori
darajada oshishiga ta’sir etadi. Bunda oqib kelayotgan suv miqdori faqat
20—25 % ga oshishi mumkin. Qatlamlarning qiyaliligi oshishi bilan yer
osti  suv  rejimiga  fasllar  bo‘ylab  nihoyatda  tez  o‘zgarishiga,  oqib
kelayotgan  suv  miqdorining  50—100 % dan  ham  oshib  ketishiga  olib
kelishi  mumkin.  Kon  maydonida  seryoriq,  karst  bo‘shliqlari  bo‘lgan
jinslarning bo‘lishi ham yer osti suvlari rejimini o‘zgarishiga, oqib ke-
layotgan suv miqdorining ba’zan 300—400 % ga oshib ketishiga sabab-
chi bo‘lishi ham mumkin (A. I. Kravsov, A. A. Trofimov, 1977).
Demak, qazilma konlarining gidrogeologik klassifikatsiyasi deganda,
kon maydonining gidrogeologik va injener-geologik sharoitini tashkil
qiluvchi komponentlarning (tog‘ jins qatlamlarining suvliligi, yotish hola-
ti,  litologik  tarkibi,  yoriqlarning ko‘p-ozligi  xossa  va  xususiyatlari  va
h.k.)  bir-biriga  yaqinligiga,  o‘xshashligiga  qarab  ma’lum  guruhlarga
birlashtirish va ajratish tushuniladi.