Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

FOYDALI QAZILMA KONLARINI SUV
BOSISH SHAROITLARI VA ULARNI SUV
BOSISHDAN SAQLASH
Ma’lumki, qazilma konlarini qidirib topish, kon inshootlarini (shax-
talar, karyerlar, burg‘i quduqlari va b.) barpo etish, ekspluatatsiya qilish
jarayonida yer osti suvlari qator qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Ba’zan
qurilayotgan va qazilayotgan shaxtalarni, karyerlarni to‘satdan paydo

---

2 6 6
bo‘lgan  yer  osti  suv  oqimi  bosadi,  jins  bo‘laklari  bilan  qoplanishiga
sababchi bo‘ladi. Natijada kon inshootlarida ishlayotgan injener-texnik
xodimlarning ishlash sharoiti qiyinlashsa, ish unumdorligi pasayadi, katta
miqdordagi rejaga kiritilmagan mablag‘ sarflanishiga olib keladi. Shuning
uchun har qanday qazilma konlarini loyihalashda va qurishda eng avvalo
quyidagilarga e’tibor beriladi:
1. Kon maydonining gidrogeologik sharoitini mukammal o‘rganish,
yer osti suv gorizontlarini, chuqurligini, qalinligini aniqlash.
2.  Kon  inshootlarini  qurish  mumkinligini  gidrogeologik  nuqtayi
nazardan isbotlash.
3. Yer osti suv oqimidan saqlanish yo‘llarini ishlab chiqish.
4. Kerak bo‘lgan gorizontal va vertikal suv chiqarish-drenaj insho-
otlarini turi va hajmini aniqlash.
5. Yer osti suvlarining kimyoviy tarkibi, betonga nisbatan yemiruv-
chanlik,  odamlarning  salomatligiga  ko‘rsatadigan  ta’sir  darajalarini
aniqlash.
6.  Yer  osti  suvlari  oqimi,  rejimi  vujudga  kelishida  yer  usti  suv
manbalarining (daryo, ko‘l, suv omborlari va b.) ta’sir etish yoki ta’sir
etmaslik darajalarini o‘rganish.
7.  Olib  borilgan tadqiqot  ishlari asosida  yer  osti  suvlari  oqimidan
qutulishning ratsional usullarini ishlab chiqish va b.
Yuqoridagi sanab o‘tilgan ishlar gidrogeologiya fanining tarmoqla-
ridan  biri  bo‘lgan  «Rudali  konlar  gidrogeologiyasi»ning  eng  asosiy
vazifalari bo‘lib hisoblanadi.
Qazilma kon qurilishlari ochiq va yopiq ko‘rinishida bo‘ladi. Ochiq
konlar asosan karyerlar holatida, yopiq konlar shaxtalar holatida quriladi.
Shuningdek, yer osti suv, neft va gaz konlarini ishlatish burg‘i quduqlari
va ular majmuasiga kiruvchi boshqa qo‘shimcha qurilmalar yordamida
amalga oshiriladi.