Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

BULOQLAR
Buloqlar  yer  osti  suvlari  oqimining  yer  yuzasiga  yoki  daryo,  ko‘l
suvlarining ostki qismidan tabiiy holatda oqib chiqishi natijasida paydo
bo‘ladi.  Buloqlar  yer  osti  suv  oqimi  bilan  ta’minlanishi  darajalariga,
gidrodinamik belgilariga qarab, pastga erkin oquvchi va pastdan yuqoriga
otilib chiquvchi guruhlarga bo‘linadi.
15.1. PASTGA OQUVCHI BULOQLAR
Pastga oquvchi buloqlar grunt, qatlam usti, qatlamlararo va tekto-
nik to‘siqli bosimsiz, yer osti suvlarining daryo vodiylari, tog‘ yonba-
g‘irlari, jarliklar va botiq sathlar bo‘ylab yer yuzasiga erkin oqib chiqishi
14.4-rasm.  Bosimli suvlarni  yer  usti  suv  havzalari  bilan  o‘zaro  aloqasi  (G.V.Bogomolov
bo‘yicha): a — bosimli suvlar oqimining daryo  suvlari oqimi bo‘yicha ta'minlanishi;  b —
daryo  suvlari oqimini  bosimli  suvlar  oqimi bilan  ta’minlanishi. AA  —  pyezometrik yuza.

---

2 2 3
natijasida paydo bo‘ladi (15.1-
a, b, d rasm). Bu guruhdagi
buloqlarning vujudga kelishi-
da  asosiy omillardan  bo‘lib,
buloqlarni  paydo  qiluvchi
suvli tog‘ jins qatlamlarining
tabiiy yotish qiyaligi hisobla-
nadi. Shuningdek, buloqlar-
ning oylik, yillik suv debiti-
n in g   miqd o ri  a t mo sf e r a
yog‘inining oylik, yillik miq-
dori bilan bog‘liq holda o‘z-
garib turadi. Buloqlarning suv
sarfi  suvli  tog‘  jins  qatlam-
larining yotish holatiga, oziq-
la n ish  ma yd o n in in g   o ‘ l-
chamiga qarab asosan sekun-
diga 0,1 dan 1,5 litrni tashkil
etadi.  Odamlarning  xo‘jalik
va  injenerlik  faoliyatlari  bu
xildagi buloq suvlari sarfiga,
fizik  va  kimyoviy  xossa  va
xususiyatlariga juda tez ta’sir
qilishi  mu mkin.  Shun in g
uchun erkin oquvchan buloq-
lar   ma vj ud   ma yd on lar in i
nihoyatda ehtiyot qilinmog‘i
zarur. Chunki ular ba’zi aholi
yashaydigan hududlarda birdan-bir tabiiy ichimlik suv manbayi bo‘lib
hisoblanadi.