Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

tabiiy qiyalik burchagi deb yuritiladi.

---

1 8 9
10.7-jadval
GILLI  TOG‘  JINSLARINING  SURILISHGA  BO‘LGAN  QARSHILIGI
KO‘RSATKICHLARINING  G‘OVAKLIK  KOEFFITSIYENTI  OSHISHIGA
QARAB  O‘ZGARISHI  (QMQ  bo‘yicha  V. D. Lomtadzedan,  1984)
G‘ovaklik koeffitsiyentining o‘zgarishiga qarab 
surilish qarshiligining o‘zgarib borishi 
Tog‘ jinslari 
Konsistensiya 
darajasi (B) 
Ko‘rsat-
kichlar* 
0,45  0,55  0,65  0,75  0,85  0,95  1,00 
C 
0,15  0,11  0,08 
— 
— 
— 
— 
0 B 0,25 

30 
30 
27 
— 
— 
— 
— 
C 
0,13  0,09  0,06  0,03 
— 
— 
— 
Supeslar 
0,25 B 0,75 

28 
26 
24 
21 
— 
— 
— 
C 
0,47  0,37  0,31  0,25 
0,2 
0,19 
— 
0 B 0,25 

26 
25 
24 
23 
22 
20 
— 
C 
0,39  0,34  0,28  0,23  0,18  0,15 
— 
0,25 B 0,5 

24 
23 
22 
21 
19 
17 
— 
C 
— 
— 
0,25  0,20  0,16  0,14  0,12 
Lyoss jinslari 
(suglinoklar) 
0,25 B 0,75 

— 
— 
19 
18 
16 
14 
12 
C 
— 
0,81  0,68  0,54  0,47  0,41  0,36 
0 B 0,25 

— 
21 
20 
19 
16 
16 
14 
C 
— 
— 
0,57  0,50  0,43  0,37  0,32 
0,25 B 0,5 

— 
— 
18 
17 
16 
14 
11 
C 
— 
— 
0,45  0,41  0,36  0,33  0,29 
Gillar 
0,25 B 0,75 

— 
— 
15 
14 
12 
10 
7 
 
*  C  —  zarralar  orasidagi  bog‘lanish  kuchi;  j  —  ichki  ishqalanish  burchagi.
Qumning tabiiy qiyalik burchagi maxsus asboblar yordamida o‘lcha-
nadi (10.11-rasm). Buning uchun asbobning qum solinadigan mosla-
masi qumga to‘ldiriladi. Qumning yuqorigi yuzasi temir chizg‘ich yor-
damida tekislanib, oshiqchasi surib tashlanadi va kub holatidagi asbob
bankasi ichiga o‘rnatiladi. Keyin qum to‘ldirilgan moslama ushlagich
orqali sekin-asta kuch ishlatilmay 45° ga qiyalashtiriladi. Bunda mos-
lamadagi qumning ma’lum bir qismi asbob bankasi ichiga to‘kilib, qolgan
qismi  ma’lum  qiyalikda  o‘z  mustahkamligini  saqlab  qoladi.  Ana  shu
qiyalikning miqdoriy qiymati to‘g‘risidagi hisob asbobning orqa tomoni-
dagi sonli shkaladan olinadi. Bu qiymat o‘rganilayotgan qum jinsining
tabiiy qiyalik burchagi qiymatini bildiradi.
Suv  ichida bo‘lgan  qum  jinslarining  tabiiy  qiyalik  burchagi  quruq
qum tabiiy qiyalik burchagi qiymatidan farq qiladi. Bu farqni aniqlash
uchun qum to‘ldirilgan moslamadagi qum suv bilan to‘yintiriladi. Suvga
to‘yintirilgan qumli moslama asbob bankasi ichiga joylanadi. To‘yintirish
jarayoni suv sathi qum sathidan 2—3 sm balandlikda ushlangan holatda
10—15 minut davomida amalga oshiriladi. So‘ngra asbob bankasi ichiga

---

1 9 0
o‘rnatilgan suvga to‘yintirilgan suv-qum massasi moslama tutqichi orqali
45° ga qiyalantiriladi. Natija asbobning orqa tomonidagi sonli shkala-
dan olinadi. Olingan qiymat suvga to‘yingan qum jinsining tabiiy qiyalik
burchagi qiymatiga teng. Sinov bir necha marotaba takrorlanadi, takroriy
sinovlar natijalari orasidagi farq 1° dan oshmasligi lozim.
10.11-rasm.  Qum  jinslarning  tabiiy  qiyalik  burchagini  aniqlash  uchun  qo‘llaniladigan
Znamenskiy  konstruksiyasidagi  asbobning  umumiy  ko‘rinishi:
a—yig‘ilgan  holati;  b