Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

PK
Yu
foy
PK
Yu
foy
um
Q
Q
k
P
P
k
S




, 
(2.19) 
 
bunda 
P
PK
, Q
PK 
- PK chulg’amdan OʻK chulg’amga uzatilayotgan aktiv va reaktiv 
quvvatlar. 
Shunday  qilib,  PK

OʻK,  YuK

OʻK  kombinatsiyalangan  rejim  umumiy 
chulg’am yuklamasi bilan chegaralanadi va quyidagi shartda ruxsat etiladi: 
 
nom
foy
tip
um
S
k
S
S


, 
(2.20) 
 
 
Quvvatni  PK  va  OʻK  chulg’amlardan  YuK  chulg’amga  uzatuvi 

---

 
53 
kombinatsiyalashgan rejimda toklarning taqsimlanishi 2.7-rasm, g da koʻrsatilgan. 
Umumiy  chulg’amda  avtotransformatorli  rejimdagi  tok  yoʻnalishi  transformatorli 
rejim tokining yoʻnalishiga qarama-qarshi, shuning uchun chulg’amning yuklamasi 
ruxsat  etilgandan ancha kichik  va nihoyat nolga teng boʻlishi mumkin. Ketma-ket 
chulg’amdagi  toklar  oʻzaro  qoʻshiladi  va  natijada  uni  oʻtayuklanishi  mumkin.  Bu 
rejim ketma-ket chulg’amni yuklanishlash bilan chegaralanadi: 
 
2
'
2
'
)
(
)
(
PK
O
PK
O
foy
KK
Q
Q
P
P
k
S




, 
(2.21) 
 
bunda 
'
'
,
O
O
Q
P
 
- OʻK tomonidagi aktiv va reaktiv quvvatlar; 
PK
PK
Q
P
,
 
- PK tomonidagi 
aktiv va reaktiv quvvatlar. 
Agar  quyidagi  shart  bajarilsa  kombinatsiyalangan  rejim  PK

YuK, 
OʻK

YuK ga yoʻl qoʻyiladi: 
 
nom
foy
tip
KK
S
k
S
S


, 
(2.22) 
 
 
Boshqa  kombinatsiyalashgan  rejim  ham 
boʻlishi  mumkin,  ya’ni  OʻK  chulg’amdan  PK  va 
YuK  chulg’amlarga  quvvat  uzatilishi  yoki  YuK 
chulg’am-  dan  OʻK  va  PK  chulg’amlarga  quvvat 
uzatib pasaytiruvchi rejimda ishlashi mumkin. 
Hamma  hollarda  ham  avtotransformator 
chulg’amlarining  yuklanishini  nazorat  qilib  turish 
kerak. 
Yu
KK
I
I

  boʻlganligi  uchun  ketma-ket 
chulg’am  tokini  tok  transformatori 
TT1
  orqali 
nazorat  qilish  mumkin  (2.8-rasm).  OʻK  chulg’am 
chiqishlaridagi tokni tok transformatori 
TT2
 nazorat 
qiladi,  umumiy  chulg’amdagi  tok  esa  shu  chulg’amga  oʻrnatilgan  tok 
transformatori 
TT0 
orqali bevosita nazorat etilishi mumkin. Umumiy chulg’amning 
2.8-rasm. 
Avtotransforma-
torlar  yuklanishini  nazorat 
qilish  uchun  transformator- 
ning ulanish
 
sxemasi. 

---

 
54 
ruxsat  etilgan  yuklanishi  avtotransformatorning  pasport  ma’lumotlarida 
koʻrsatiladi. 
Bir fazali avtotransformatorlar uchun qilingan xulosalar sxemasi  
Avtotransformator  tuzilishining  xususiyatlariga  YuK  va  OʻK  chulg’amlar 
uchun umumiy boʻlgan neytralni yerga mustahkam tutashtirish lozimligini kiritish 
mumkin.  Buni  quyidagicha  tushuntiriladi.  Agar  neytrali  yerga  samarali  ulangan 
tizimga neytrali  yerga ulanmagan pasaytiruvchi  avtotransformator ulansa, u holda 
OʻK  tarmoqdagi  fazalardan  biri  yerga  tutashganda,  shu  fazaning  ketma-ket 
chulg’amidagi  kuchlanish  - 
3
)
(
P
Yu
U
U

  oʻrniga  toʻliq  kuchlanish 
3
Yu
U
 
boʻladi  va  OʻK  chulg’am  chiqishlaridagi  kuchlanish  taxminan 
Yu
U
 
gacha  ortib, 
shikastlanmagan  fazalar  chulg’amidagi  kuchlanish  keskin  ortadi.  Xuddi  shu  holat 
neytrali  yerga  samarali  ulangan  tizimga  neytrali  yerga  ulanmagan  kuchaytiruvchi 
avtotransformator ulanganda ham kuzatiladi. 
Bu  kabi  oʻtakuchlanishlarga  yoʻl  qoʻyish  mumkin  boʻlmagani  uchun 
avtotransformatorlarning  hamma  neytrallari  yerga  mustahkam  ulanadi.  Bunday 
holatda  YuK  yoki  OʻK  tomonlar  yerga  tutashganda  xavfli  oʻtakuchlanish 
boʻlmaydi, biroq YuK va OʻK tizimlarda bir fazali qisqa tutashuv toki ortadi. 
Yuqoridagi  mulohazalarga  yakun  yasab,  shuni  aytish  mumkinki, 
avtotransformatorlarning  shu  quvvatdagi  transformatorlarga  nisbatan 
afzalligi
 
quyidagilar: 
materiallar kam sarflanadi (mis, poʻlat, izolyatsiya materiallari); 
og’irligi va oʻlchamlari kichik boʻlganligi uchun transformatorlarga nisbatan 
katta nominal quvvatli avtotransformatorlar yaratish imkonini beradi; 
yoʻqotgichlar kam boʻlib, FIK katta; 
sovitish sharoitlari ancha yengil. 
Avtotransformatorlarning  kamchiliklari:
  neytralini  yerga  mustahkam  ulash 
zaruriyati bir fazali qisqa tutashuv tokining ortishiga olib keladi; 
kuchlanishni boshqarish jarayoni murakkab; 
YuK 
va 
OʻK 
chulg’amlarning 
elektrik 
bog’lanishi 
sababli 
oʻtakuchlanishlarning atmosfera orqali oʻtish xavfi tug’iladi. 

---

 
55