|
2.5.
Transformatorlarning kuchlanishini rostlash
Iste’molchilarning normal ishlashi uchun podstansiya shinalaridagi
kuchlanishni ma’lum darajada ushlab turish kerak. Elektr tarmoqlarida
kuchlanishni
rostlashning
qator
usullari
qoʻllaniladi,
shulardan
biri
transformatorlarning tranformatsiyalanish koeffitsiyentini oʻzgartirishdir.
Ma’lumki, transformatsiyalanish koeffitsiyenti birlamchi kuchlanishning
ikkilamchisiga nisbati bilan aniqlanadi, yoki
2
1
2
1
U
U
n
,
(2.23)
bunda
1
va
2
-birlamchi va ikkilamchi chulg’amlarning mos holda oʻramlar soni.
Bundan
1
2
1
2
/
U
U
.
Transformatorlarning
chulg’amlari
qoʻshimcha
shoxobchalar
bilan
ta’minlanadi. Ularni qayta ulash bilan transformatsiyalanish koeffitsiyentini
oʻzgartirish mumkin. Shoxobchalarni uyg’otmasdan (QAU) ularni qayta ulash,
ya’ni transformatorning hamma
chulg’amlarini
tarmoqdan
uzgandan soʻng yoki yuklama
ostida (YuOR) ulash mumkin.
QAU qurilmasi transfor-
matsiyalanish
koeffitsiyentini
5%
oralig’ida
oʻzgartirish
imkoniya-tini beradi. Buning
uchun
asosiy
chiqqichdan
tashqari
yuqori
kuchlanish
chulg’amidan ikkita qoʻshimcha
shoxobcha qilinadi, ya’ni +5%
2.9-rasm. QAU kuchlanishini rostlash sxemasi:
a - uch fazali qayta ulagichning uch holatiga
chulg‘amining nol nuqatasi tomonidan +5% li
tarmoqlash; b-bir fazali qayta ulagichning besh
holatiga (A faza) chulg‘aminiig o‘rtasidan 2x2,5%
li tarmoqlash: 1-qo‘zgalmas kontakt; 2-kontaktli
segment; Z-pereklyuchatel vali; 4-kontakt halqalar.
56
va -5% (2.9-rasm, a).
Agarda transformator asosiy chiqqich 0 da ishlagan boʻlsa va ikkilamchi
tomondagi kuchlanish U
2
oshirish lozim boʻlsa, transformatorni oʻchirib -5% li
shoxobchaga qayta ulanadi, natijada
1
oʻramlar soni kamayadi.
Oʻrta va katta quvvatli transformatorlarda, har qaysi faza uchun alohida
oʻrnatilgan baraban koʻrinishdagi maxsus qayta ulagichlar yordamida qayta
ulanadigan toʻrtta ±2∙2,5% li shoxobchalar koʻzda tutilgan boʻladi (2.9-rasm, b).
Qayta
ulagich
yuritmasining
tutqichi
transformatorning
qopqog’i
ustiga
chiqarilgan.
Rolik
bilan
qayta
ulagichning
kontaktlari A
4
va A
5
tutashtirilganda
transformatorning
transformatsiyalanish
koeffitsiyenti
nominal
miqdorga
teng
boʻladi.
A
3
-A
4
va
A
2
-A
3
holatlar
transformatsiyalanish koeffitsiyentining 2,5
va 5% ga oshgan, A
5
-A
6
va A
6
-A
7
holatlar
esa 2,5 va 5% ga kamaygan miqdoriga toʻg’ri keladi.
QAU qurilmasi kuchlanishni sutka davomida
yetarlicha rostlashga imkon bermaydi, chunki bunda
transformatorni qayta ulash uchun uni tez-tez uzishga
toʻg’ri kelardi, bu asa ekspluatatsiya sharoitlariga toʻg’ri
kelmaydi. Odatda, QAU faqat mavsumiy kuchlanishni
rostlashda ishlatiladi.
Yuklanish ostida rostlash (YuOR) transformator
chulg’amining shoxobchasini zanjirni uzmay qayta ulash
imkonini beradi. YuOR qurilmasi transformatorning
quvvati va kuchlanishiga qarab kuchlanishni turli oraliqda
2.11-rasm. Tok chega-
ralovchi
qarshilikka
ega bo‘lgan YuOR
qurilmasining
qayta
ulanish
ketma-ketligi
va sxemasi
2.10-
rasm.
Transformatorlarning
YuOR qurilmasi:
a-rostlash
pog‘onalarining ulanish
sxemasi;
A
-asosiy chulg‘am;
vs
-dag‘al
rostlash pog‘onasi;
de
-tekis rostlash
pog‘onalari;
P
-qayta ulagich;
I
-saqlagich.
57
rostlashni koʻzda tutadi (har bir pog’onasi 1,5% dan boʻlgan ±10% dan to ±16%
gacha).
Pog’onani boshqarish YuK tomonda olib boriladi, chunki bu hol tokning
miqdori kichik boʻlgani sababli qayta ulash qurilmasini soddalashtiradi.
Boshqarish diapazonining shoxobchalar sonini koʻpaytirmasdan turib uni
kengaytirish uchun dag’al va aniq boshqarish pog’onalari qoʻllaniladi (2.10-rasm).
Agar qayta ulagich P II holatda tursa, saqlagich I esa shoxobcha 6 da boʻlsa, eng
katta transformatsiyalash koeffitsiyenti hosil boʻladi. Qayta ulagich 1 holatda,
saqlagich esa shoxobcha 1 da boʻlsa eng kichik transformatsiyalanish koeffitsiyenti
olinadi.
Boshqariluvchi chulg’amning bir shoxobchasidan ikkinchisiga oʻtishi
yuklama tokini uzmay va shu chulg’am oʻramlarining qisqa tutashtirmay amalga
oshiriladi. Bunga reaktorli yoki rezistorli maxsus qayta ulash qurilmasida
erishiladi. Rezistorli sxema (2.11-rasm) reaktorli sxemaga qaraganda qator
avzalliklarga ega boʻlib, hozirda keng qoʻllanilmoqda. 2.11-rasmda chulg’amning
boshqariluvchi qismi bilan qayta ulash qurilmasi koʻrsatilgan. Kontaktorlar bilan
saqlagichlarning ishlash tartibi 3 jadvalda koʻrsatilgan.
Boshlang’ich holat 0 da transformator shoxobcha 5 da ishlaydi va yuklanish
toki kontaktor K
1
orqali oʻtadi. Faraz qilaylik, boshqariluvchi chulg’amdagi
oʻramlar sonini kamaytirish lozim boʻlsin, ya’ni shoxobcha 4 ga oʻtish kerak. Bu
holatda YuOR elementlarining ishlash tartibi quyidagicha boʻladi: toksizlantirilgan
saqlagich I
2
holat 4 ga oʻtkaziladi, soʻngra K
1
uziladi va yuklama toki qisqa vaqt
ichida R
1
va K
2
orqali oʻtadi; uchinchi jarayonda K
Z
tutashtiriladi, bunda yuklama
tokining yarmisi R
1
va K
2
orqali va qolgan qismi R
2
va K
3
orqali oʻtadi, bundan
tashqari, boshqariluvchi chulg’am 5-4 ning oʻramlari R
1
va R
2
orqali ulanadi va
ular orqali miqdor jihatidan chegaralangan sirkulyatsiyalanuvchi tok oʻtadi;
keyingi jarayonlarda K
2
ajratiladi va K
4
ulanadi, bunda yuklama toki
boshqariluvchi chulg’am orqali shoxobcha 4, saqlagich I
2
, kontaktorlar K
4
dan
chiqqich O ga oʻtadi.
Hozirgi YuOR qurilmalarida tokni kommutatsiyalash uchun vakuumli yoy
58
soʻndiruvchi kameralar qoʻllanilmoqda. Shu sababli transformator moyi yoy
soʻndiruvchi muhit sifatida qoʻllanilmaydi va ishlash jarayonida uni almashtirishga
hojat qolmaydi. Bunday qayta ulovchi РНТА 235/1000 V qurilmalar intensiv
rejimda uzib-ulab ishlaydigan oʻzgartiruvchi transformatorlarda qoʻllaniladi.
Tiristorli qayta ulagichlarni qoʻllash bilan YuOR larni yana ham takomillashtirish
mumkin. Tiristorlar yuklama toki nol orqali oʻtish momentida ishlab ketadi va
ikkilamchi chulg’amlarni kerakli tartibda ketma-ket ulaydi.
2.2-jadval
Jarayon
№
Kontakt va saqlagichlar vaziyati
K
1
K
2
I
1
K
3
K
4
I
2
0
+
+
5
-
-
6
1
+
+
5
-
-
4
2
-
+
5
-
-
4
3
-
+
5
+
-
4
4
-
-
5
+
-
4
5
-
-
5
+
+
4
Do'stlaringiz bilan baham: |
