Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

PN
YuN
U
U
n

,   
 
 
 
 
(2.1) 
 
Uch  chulg’amli  transformatorlarda  chulg’amlarning  har  qaysi  jufti  uchun 
transformatsiya koeffitsiyenti aniqlanadi: YuK va PK; YuK va OʻK; OʻK va PK. 
Transformatorlarning  nominal  toklari  deb,  chulg’amlarning  zavod 
pasportida  qoʻrsatilgan  toklarining  qiymatiga  aytilib,  transformatorning  ana  shu 
toklarda uzoq vaqt normal ishlashiga yoʻl qoʻyiladi. 
Transformatorning  istalgan  bir  chulg’amining  nominal  toki  uning  nominal 
quvvati bilan nominal kuchlanishidan aniqlanadi. 
Qisqa  tutashuv  kuchlanishi  U
q.t.
-shunday  kuchlanishki,  transformatorning 
chulg’amlaridan  biriga  shu  kuchlanish  berilganda,  boshqa  chulg’amiga  qisqa 
tutashgan boʻlsa, undan oʻtayotgan tok nominal miqdoriga teng boʻladi. 
Qisqa  tutashuv  kuchlanishi  transformator  kuchlanishining  pasayish 
kattaligini aniqlab, uning chulg’amlaridagi toʻla qarshilikni harakterlaydi. 
Uch  chulg’amli  transformatorda  qisqa  tutashuv  kuchlanishi  uning  istalgan 
bir  juft  chulg’ami  uchun,  uchinchi  chulg’ami  uzib  qoʻyilib  aniqlanadi.  Shunday 
qilib, uch chulg’amli transformator 
u
q.t.
 ning uchta qiymatiga ega boʻladi. 
Hamma  transformatorlar  uchun  qisqa  tutashuv  kuchlanishi  nominal 
kuchlanishga nisbatan foiz hisobida ifodalanadi: 
 
2
2
.
.
r
a
t
q
u
u
u


,  
 
 
 
(2.2) 
 
bunda 
u
a
-transformatorning  aktiv  qarshiligiga  bog’liq  boʻlgan  qisqa  tutashuv 
kuchlanishining  aktiv  tashkil  etuvchisi; 
u
r
-transformatorning  reaktiv  (induktiv) 
qarshiligiga  bog’liq  boʻlgan  qisqa  tutashuv  kuchlanishining  reaktiv  tashkil 
etuvchisi. 

---

 
36 
Chulg’amlarning induktiv karshiligi aktiv qarshilikka qaraganda ancha katta 
(uncha 
katta 
boʻlmagan 
transformatorlarda  2-3  marta, 
yiriklarida  esa  15-20  marta) 
boʻlganligi  uchun 
u
q.t.
  asosan 
reaktiv 
qarshilikka, 
ya’ni 
chulg’amlarning 
oʻzaro 
joylashishiga,  ular  orasidagi 
kanalning  eniga,  chulg’amlar-
ning 
balandligiga 
bog’liq 
boʻladi. 
Salt 
yurish 
toki 
i
c
, 
poʻlatdagi  aktiv  va  reaktiv 
isroflarni  harakterlaydi  va  poʻlatning  magnit  xossasiga,  magnit  oʻtkazgichning 
tuzilishini va uni yig’ish sifatiga, hamda magnit induksiyasiga bog’liq boʻladi. Salt 
yurish  tokining  kattaligi  transformator  nominal  tokiga  nisbatan  foiz  hisobida 
ifodalanadi. 
Sovuqlayin 
prokatlangan 
poʻlatdan 
yasalgan 
hozirgi 
transformatorlardagi salt yurish toklarining qiymati katta boʻlmaydi. 
Salt  ishlashdagi 
ΔP
s
  va  qisqa  tutashishdagi 
ΔP
q.t.
  isroflar  transformatorning 
tejamli ishlashini bildiradi. Salt ishlashdagi isroflar poʻlatning qayta magnitlanishi 
hamda  uyurma  toklarni  hosil  boʻlishidan  kelib  chiqadigan  isroflar  yig’indisidan 
iborat.  
Qisqa  tutashuv  isrofida  chulg’amlardan  yuklama  toki  oʻtganda  hosil 
boʻladigan  isroflar,  transformator  chulg’amlari  va  tuzilishidan  kelib  chiqadigan 
qoʻshimcha  isroflar  kiradi.  Sochilish  magnit  maydonlari  chulg’amning  chekka 
oʻramlari  hamda  transformator  tuzilishlari  (bak  devorlari,  yarmo  balkalari  va 
hokazolar)  da  uyurma  toklar  hosil  qilib,  qoʻshimcha  isroflarni  keltirib  chiqaradi. 
Ularni  kamaytirish  uchun  chulg’am  koʻp  tomirli  transpozitsiyalangan  simdan 
tayyorlanib, bak devorlari esa magnit shuntlari bilan ekranlanadi (toʻsiladi). 
Transformatorlarning  chulg’amlari,  odatda,  yulduz  Y,  chiqarilgan  neytralli 
2.2-rasm.  Transformator  va  avtotransformatorlarning 
neytrallarini  yerga  ulash  usullari:  a)  110-220  kV  li 
YuOR siz transformatorlarda; b) 330-500 kV li YuOR 
siz transformatorlarda; d)  110 kV li o‘rnatilgan  YuOR 
li transformatorlarda; e) avtotransformatorlarda;  
f) 150-220 kV li YuOR li transformatorlarda;  
g) 330-500 kV li YuOR li transformatorlarda 

---

 
37 
yulduz Y va uchburchak Δ koʻrinishidagi sxemalar boʻyicha ulanadi. Birlamchi va 
ikkilamchi chulg’amlarning EYuK lari (