Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

G
  ga  proporsional 
I
n
  tokning  fazasi  generator  toki 
reaktiv  tashkil  etuvchicining  fazasiga  toʻg’ri  keladigan  qilib  tanlanadi.  Shuning 
uchun sof aktiv yuklamada 
1
 va 
2
 chulg’amlarning 
MYuK
 bir - biriga nisbatan 90
o
 
siljigan  boʻladi,  generator  sof  reaktiv  yuklamada  ishlasa,  ular  fazasi  boʻyicha 
ustma-ust  tushadi.  Shu  sababli 
I
G
  va 
U
G
  qiymatlari  oʻzgarmaganda  cos

  qancha 
kichik  boʻlsa  yoki  generatorning  reaktiv  yuklamasi  katta  boʻlsa,  kompaundlash 
toki  shuncha katta  boʻladi  -  bu  fazaviy  kompaundlash  hisoblanab,  u  kuchlanishni 
aniqroq  ushlab  turishni  ta’minlaydi,  chunki  kompaundlash  toki  faqat  generator 
tokining absolyut miqdoriga bogliq boʻlmay, balki cos

 ga ham bog’liqdir. 
Kompaundlash  tokining  korreksiyasi, 
U
1
  ning  berilgan  miqdoriga  qarab, 
MUT
  ning  qoʻshimcha  magnitlash  chulg’ami  4  orqali  kuchlanish  korrektori 
yordamida nihoyasiga yetkaziladi. 
Umumiy holda kuchlanish korrektorining tarkibiga avtotransformatori orqali 

---

 
26 
kuchlanish transformatori KT zanjiriga ulanadigan ikkita oʻlchash elementi 
I
1
 va 
I
2
 
kiradi. 
Korrektor  oʻlchash  organining  ishlash  prinsipi  1.11-rasm,  b  da 
tushuntirilgan.  Oʻlchash  elementi 
I
1
  ning  chiqishidagi  toʻg’rilangan  tok 
I
1
  kirish 
kuchlanishiga  toʻg’ri  proporsionaldir.  Shuning  uchun  bu  element  toʻg’ri  chiziqli 
element deb ataladi. 
I
2
  elementning  chiqishidagi  toʻg’rilangan  tok 
I
2
  egri  chiziqli  deb  atalib, 
kirish kuchlanishi kattaligiga nisbatan egri chiziqli bog’lanishga ega boʻladi. Ikkala 
tok 
I
1
  va 
I
2
  kuchaytirgich  U  ga  keladi  va  kuchaytirgich  ularning  ayirmasiga 
reaksiya  beradi  va  uni  kuchaytiradi.  Korrektorning  chiqishidan  chiqqan  tok  bu 
holda 
MUT
 ning qoʻshimcha magnitlash chulg’ami 4 ga keladi. 
Rasmdan  koʻrinadiki,  oʻlchash  elementlarining  kirishidagi  kuchlanish 
U
1
 
dan kamayib ketsa, toklarning ayirmasi (
I
1 
- I
2
) ta’sirida korrektorning chiqishidagi 
tok  ortadi.  Korrektor  generatorning  kuchlanishini  oʻlchash  elementlarining 
kirishidagi  kuchlanish 
U
1
  ga  teng  miqdorda  bir  xil  qilib  ushlab  turadi. 
Avtotransformator yordamida korrektorning sozlanishini oʻzgartirish mumkin. 
AQU
  ning  koʻrib  oʻtilgan  sxemasi  stator  toki  bilan  generator  statori 
kuchlanishining  oʻzgarishiga  reaksiya  beruvchi,  proporsional  ta’sir  etuvchi 
regulyatorlar guruhiga kiradi. 
Rostlash  parametrlarining  oʻzgarish  tezligiga  yoki  hatto  uning  tezlanishiga 
reaksiya beruvchi kuchli ta’sir etuvchi oʻzgartirgichlar yaratilgan va ishlatilmoqda. 
Qoʻzg’atish  kuchlanishining  katta  tezlikda  oʻzgarishiga  va  qoʻzg’atgich  maksimal 
kuchlanishining  katta  qiymatlariga  ega  boʻlgan  tez  ishlovchi  qoʻzg’atish  tizimlari 
bilan kuchli ta’sir qiluvchi 
AQU
 qurilmasi birgalikda generatorning parallel ishlash 
turg’unligini  ancha  oshirish  imkoniyatini  beradi.  Qoʻzg’atishni  oʻzgartirish  faqat 
generator  kuchlanishining  oʻzgarishini  hisobga  olgan  holda,  olib  borilmay,  balki 
energotizim  chastotasining  ham  oʻzgarishini  hisobga  olgan  holda  bajarilsa, 
toʻg’rilagich bunda haqiqatan samarali boʻladi. 
Kuchli ta’sir qiladigan 
AQU
 ning struktura sxemasi 1.12-rasmda keltirilgan. 
Qoʻzg’atishni  avtomatik  rostlash  ikkita  asosiy  zanjirga:  oʻlchash  zanjiri  va 

---

 
27 
kuchaytirgich - summator (jamlagich) dan iborat. 
Oʻlchash  zanjiriga:  kuchlanishni  oʻlchash  bloki  (KOʻB)  va  chastotani 
oʻlchash 
bloki 
(ChOʻB) 
kiradi. 
Kuchlanishni oʻlchash bloki oldin ulangan 
element tokni rostlash bloki (TRB) ga ega 
boʻlib,  unda  oʻlchanayotgan  kuchlanish 
generator 
tokining 
reaktiv 
tashkil 
qiluvchisiga  qarab,  avtomatik  tarzda 
korreksiyalanadi.  TRB  dan  keyin  signal 
oʻlchash  elementlari 
U

(kuchlanishning 
chetga  chiqishi)  va 
U
1
  (kuchlanishning 
hosilasi)  ga  keladi,  bu  elementlarning 
chiqish 
kuchlanishlari 
koʻrsatilgan 
miqdorlarga 
proporsional 
boʻladi. 
Chastotani  oʻlchash  bloki  oʻlchash  elementlariga  ega  boʻlib,  ularning  chiqishga 
chastotalari 
f

  va 
f
1
  larga  proporsional  boʻladi.  Kuchaytirgich  -  summator  ikki 
kaskadli  magnit  kuchaytirgichdan  iborat  boʻlib,  uning  chiqish  signali  qoʻzg’atish 
tizimi  (ijro  qiluvchi  element)  ning  tez  ta’sir  qiluvchi  tiristorlarining  ish  va 
jadallashtirish guruhlarini boshqarish uchun beriladi. 
AQU
 ning harakteristikalarini 
yaxshilash (tez ta’sir qilishni oshirish va boshqalar) uchun toʻg’rilagich sxemasiga, 
odatda, teskari aloqa (bog’lanish) 
TA
 lar kiritiladi.