Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Sabr vaqtli notanlovchan tokli kesim 
 
 
Tokli  kesimning  nazorat  ostidagi  hududini  oshirish  maqsadida  qoʻshni 
liniyalardagi  qisqa  tutashuvlarda  ishga  tushishiga  yoʻl  qoʻyish  mumkin  (6.13  – 
rasm).  Ushbu  holatda  notanlovchan  tokli  kesimning  tanlovchanligiga  ishlash 
zonasini  cheklash  orqali  erishish  mumkin.  Ishlash  zonasini  cheklash,  keyingi 
liniyaning tezkor himoyasining ishlash chegarasigacha ishlashi hamda uncha katta 
boʻlmagan sabr vaqt orqali erishiladi. 
 
 
6.13 – rasm. Notanlovchan tokli kesimli tarmoq sxemasi va qisqa tutashuv toklarining 
diagrammasi 

---

 
168 
 
Koʻrinib  turganidek,  L1  liniyada  tezkor  sabr  vaqtsiz  tokli  kesimni  (TK1) 
oʻrnatish samarali emas, chunki uning ishlash zonasi juda ham cheklangan (kichik 
ishlash  zonasi 
l
tk1
  ).  Ushbu  holatda  L1  liniyaning  himoyasi  uchun  notanlovchvn 
tokli  kesimni  (NTK)  qoʻllash  maqsadga  muvofiq,  bunda  notanlovchan  tokli 
kesimni  tok  hamda  vaqt  boʻyicha  L2  liniyaning  tokli  kesimidan  (TK2)  rostlash 
lozim: 
 
.
1
. 2
.
1
. 2
.
1
. 2
  yoki   
;   t
ish ntk
ish tk
ish ntk
z
ish tk
ish ntk
ish tk
I
I
I
k
I
t
t
 

 
, (6.11) 
 
bu yerda 
. 2
ish tk
I
 - L2 liniyadagi TK2 tokli kesimning ishlash toki;  
           
z
k
 - noselektiv tokli kesimning zaxira koeffitsiyenti; 
          
. 2
ish tk
t
 - TK2 tokli kesimning ishlash vaqti, 
. 2
t
0,1 s
ish tk

; 
         
t

 - tanlovchanlik pog’onasi, 
0,4 0,6 s
t
 

. 
Notanlovchan tokli kesimning sabr vaqti odatda  0,3 0,8

 sekund oralig’ida 
boʻladi.  Ushbu  vaqt  oralig’ida  qisqa  tutashuv  tokining  aperiodik  tashkil  etuvchisi 
toʻliq  soʻnadi,  shuning  uchun  relening  turidan  qat’i  nazar  zaxira  koeffitsiyenti 
1,1 1,2

  oralig’ida  olinadi.  Shuningdek  ushbu  sabab  tufayli  (sabr  vaqt)  kuch 
transformatorlarining  magnitlovchi  tokning  sakrashidan  sozlashga  zaruriyat 
tug’ilmaydi. 
Oʻrnatmalarni  bunday  tanlashda  L2  liniya  umumiy  ishlash  zonasi 
l
umum
 
paydo  boʻladi.  Ushbu  zonadan  tashqarisida  lekin 
l
tk2 
zonaning  ichidagi  qisqa 
tutashuvlarda (K2 nuqta), faqatgina TK2 tokli kesim ishga tushib shikastlangan L2 
liniyani oʻchiradi. Umumiy zonadagi (
l
umum
) qisqa tutashuvlarda (K1 nuqta) ikkala 
tokli kesim ishga tushadi: tanlovchan tokli kesim TK2 va notanlovchan tokli kesim 
TNK ishga tushadi, lekin liniyaning oʻzini tokli kesimi TK2 tezroq ishlashdi (sabr 
vaqtsiz)  va  faqat  shikastlangan  liniya  L2  oʻchiriladi.  Notanlovchan  tokli  kesim 
ishga  tushishga  ulgurmasdan  boshlang’ich  holatga  qaytadi.  L1  liniyadagi  qisqa 
tutashuvlarda notanlovchan tokli kesim NTK1 ishga tushadi. 
 

---

 
169 
 
6.14 – rasm. Ikki fazali va ikki releli sabr vaqtli tokli kesim 
 
 
Notanlovchan  tokli  kesimga  kerak  boʻladigan  sabr  vaqtni  KT1  vaqt  relesi 
orqali hosil qilinadi.