Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Tokli kesim sxemalari 
 
Uch  fazali  va  uch  releli  sxema  boʻyicha bajarilgan  tokli  kesimlar  110  kV  va 
undan  katta  kuchlanishdagi  (neytrali  mustahkam  zaminlangan  tarmoqlar)  elektr 
tarmoqlari  uchun  qoʻllaniladi  (6.10–rasm).  Tok  transformatorlar  nazorat 
qilinayotgan har bir uchta fazada  oʻrnatiladi. Tok transformatorlarning ikkilamchi 
chulg’amlari  va  tok  relelarning  chulg’amlari  «yulduz/yulduz»  (Y/Y)  sxemasi 
boʻyicha  ulanadi;  bunda  normal  ish  holatida  relelardagi  toklar 
tok 
transformatorlarning ikkilamchi toklariga teng, ya’ni 
1
sx
k

. 
 
 

---

 
164 
 
6.10 – rasm. Tokli kesimning uch fazali va uch releli sxemasi 
 
 
Odatda  110  kV  va  undan  katta  kuchlanishli  tarmoqlarda  bir  fazali  yerga 
qisqa  tutashuvlarga  qarshi  qoʻshimcha  himoya  sifatida  maxsus  nol  ketma  –  ketli 
tokli  himoya  qoʻllanilishi  sababli  KA2  tok  relesini  ishlatmasa  ham  boʻladi  (ya’ni 
ikki fazali va ikki releli sxema). 
 
SQ  blok  kontaktning  vazifasi  himoyaning  ishlashi  natijasida  Q  uzgich 
uzilgandan  soʻng,  uzgichning  YAT  oʻchirish  chulg’amini  manbadan  oʻz  vaqtida 
ajratishdir.  Shu  bilan  birgalikda  oraliq  relesining  KL1.1  kontaktlarini  yoy 
ta’siridan kuyishini oldini oladi.  
 
 
 
6.11 – rasm. Tokli kesimning ikki fazali va ikki releli sxemasi 
 
 
Ikki fazali  ikki  releli  sxema  (6.11 – rasm) asosan neytrali  izolyatsiyalangan 

---

 
165 
yoki  kompensatsiyalangan  elektr  tarmoqlarni  himoyalashda  qoʻllaniladi  (odatda  6 
–  35  kV).  Bu  yerda  tok  transformatorlari  himoyalanayotgan  tarmoqning  ikkita 
fazada  oʻrnatiladi  (odatda  A  va  C  fazada),  tok  transformatorlarning  ikkilamchi 
chulg’amlari  hamda  relelarning  chulg’amlari  «toʻliqsiz  yulduz»  sxemasi 
koʻrinishida ulanadi. Ushbu holatda 
1
sx
k

. 
Tok transformatorlarning toʻliq boʻlmagan yulduz ulanishli sxemasida barcha 
qisqa tutashuvlar uchun 
1
sx
k

. 
 
 
6.12-rasm. Transformatorlarning tokli kesimida maksimal tok relelarining ulanish 
sxemalari 
 
Ikki  fazaning  toklar  ayirmasiga  ulanishli  tok  transformatorlar  sxemasida 
(6.12,b-rasm) simmetrik yuklamalarda va uch fazali qisqa tutashuvlarda 
3
sx
k

, 
lekin  ikki  fazali  A-B  va  B-C  qisqa  tutashuvlarda 
1
sx
k

.  Ushbu  tok 
transformatorlarining  ulanish  sxemalarini  solishtirish  natijasida  xulosa  shuki, 
agarda 
.
ish tk
I
  va 
sx
k
  oʻzgarmagan  hollarda  6.12,  b  –  rasmdagi  sxemadagi  tok 
relelarining ishlash toki  ifoda boʻyicha 6.12, a – rasmdagi sxemaga nisbatan 1,73 
marta  kattadir.  Ushbu  nisbat  sezgirlik  koeffitsiyentini  hisoblashda  juda  muhim 
ahamiyatni kasb etadi. Sezgirlik koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi: 
 

---

 
166 
(2)
.min
.
r
sez
r ish
I
k
I

,   
 
 
 
 
(6.9) 
bu  yerda 
(2)
.min
r
I
  -  himoyalanayotgan  transformatorning  yuqori  kuchlanish 
tomonidagi  chiqishlaridagi  ikki  fazali  qisqa  tutashuv  vaqtida  reledagi  minimal 
tokining  qiymati  (6.12-rasmdagi  K  nuqta); 
.
r ish
I
  -  relening  ishlash  toki    ifoda 
orqali aniqlanadi. 
 
Sezgirlik koeffitsiyenti taqriban ikkiga teng boʻlishi kerak. 
 
6.12, a rasmdagi sxema uchun ikki fazali qisqa tutashuvning barcha turlarida 
hamda  6.12,  b  rasmdagi  sxemadagi  A  –  B,  B  –  C  fazalardagi  qisqa  tutashuvlarda 
1
sx
k

, shundan kelib chiqadiki : 
 
(2)
(3)
q.t .min
q.t .min
(2)
.min
.
.
3
2
r
t t
t t
I
I
I
n
n




, 
 
 
 
(6.10) 
bu  yerda 
(3)
q.t .min
I
  -  energiya  tizimning  maksimal  qarshilik  holatidagi 
himoyalanayotgan transformatorning  yuqori kuchlanish tomonidagi chiqishlardagi 
uch fazali qisqa tutashuv vaqtidagi birlamchi tokning  minimal qiymati.