Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Sabr vaqtsiz notanlovchan tokli kesim 
 
Sabr  vaqtsiz  notanlovchan  tokli  kesim  energetika  tizimlarining  turg’un 
ishlashini  ta’minlash  yoki  himoyalanayotgan  qurilmaning  termik  chidamliligini 
ta’minlash  maqsadida  shikastlangan  qurilmalarni  tezlik  bilan  toʻliq  yoki  qisman 
oʻchirish  lozim  boʻlganda  qoʻllaniladi.  Aralash  tutashmalardagi  qisqa 
tutashuvlarda  tokli  kesimning  notanlovchan  ishlashining  oldini  olishda  avtomatik 
qayta  ulash  (AQU)  yoki  zaxirani  avtomatik  qayta  ulash  (ZAQU)  yordamida 
amalga oshirish mumkin.  
 
AQU  qurilmasi  (6.15  –  rasm)  L1  liniyada  oʻrnatilgan  boʻlib,  Q1  uzgichga 
ta’sir etadi. 
 
Agarda  qisqa  tutashuv  toki  L2  liniyada  umumiy  hududda 
l
umum
 
boʻlganda 
(K2  nuqta),  tanlovchan  tokli  kesim  TK2  va  notanlovchan  tokli  kesim  NTK1  bir 
vaqtning  oʻzida  ishga  tushadi.  Natijada  ikkala  L1  va  L2  liniyalar  oʻzining 
uzgichlari  tomonidan  tarmoqdan  uziladi.  L1  liniya  o`chirilgandan  soʻng,  AQU 
qurilmasi  ma’lum  bir  sabr  vaqtni  ta’minlab  Q1  uzgichni  qayta  ulashga  xabar 
beradi. L1 liniya qaytadan tarmoqqa ulanadi va ikkinchi podstansiya (PS2) manba 

---

 
170 
bilan ta’minlanadi. Shikastlangan L2 tarmoq oʻchirilgan holatda qoladi. 
 
Agarda  elektr  tarmoqning  boshlang’ich  holatida  qisqa  tutashuv  umumiy 
hududda  (
l
umum
)  sodir  boʻlmasa,  lekin  TK2  tokli  kesimning  hududida  (
l
TK2
) 
sodir 
boʻlsa  (K3  nuqta),  ushbu  himoyaning  ta’siridan  faqatgina  L2  liniya  tezda 
oʻchiriladi. Notanlovchan tokli kesim (NTK1) ishga tushmasligi kerak va L1 liniya 
ish holatida qoladi. 
 
 
6.15 – rasm. Notanlovchan tokli kesimli tarmoq sxemasi va AQU 
 
L1  liniyadagi  qisqa  tutashuvlarda  (K1  nuqta)  notanlovchan  tokli  kesim 
(NTK1)  ta’siri  ostida  L1  linya  oʻchiriladi.  AQU  qurilmasi  liniyani  tarmoqqa 
qaytadan  qoʻshgan  vaqtda  qisqa  tutashuv  oʻz  turg’unligini  saqlab  qolgan  boʻlsa 
notanlovchan  tokli  kesim  (NTK1)  L1  linyani  qaytadan  oʻchiradi.  L1  liniyani 
tarmoqqa  qaytadan  qoʻshish  soni  (odatda  bir  marta)  AQU  qurilmasi  orqali 
cheklanadi. 
Notanlovchan  tokli  kesimning  ishlash  toki  uch  fazali  qisqa  tutashuv  sodir 
boʻlganda,  kuchlanishning  pasayishi  energetika  tizimlarining  turg’un  ishlashlarini 
buzilishigacha olib keladigan zonalarda ishonchli ishlash sharti asosida tanlanadi: 
 
min
.
1
0
min
3
(1 k ) z
f
ish ntk
z
t
U
I
k

  

, 
 
 
(6.12) 
 

---

 
171 
bu  yerda 
min
f
U
  -  energetika  tizimining  minimal  ish  holatidagi  fazalararo 
kuchlanish, buni nominalning  0,9 0,95

 ga teng deb olish mumkin; 
 
min
z
t
 - energetika tizimning minimal ish holatidagi notanlovchan tokli kesim 
oʻrnatilgan joygacha boʻlgan toʻla qarshilik.; 
 
z
k
 - zaxira koeffitsiyenti, 
1,1 1,2
z
k


; 
 
0
k
  -  uch  fazali  qisqa  tutashuvda  kuchlanishning  ruxsat  etilgan  pasayishini 
hisobga  oluvchi  koeffitsiyent;  sinxron  generatorlarning  dinamik  turg’unligini 
ta’minlash  maqsadida  taqribiy  hisoblashlarda 
0
k
1,5

,  sinxron  motorlar  uchun 
0
k
1,0

. 
 
Bundan tashqari L2 liniyaning umumiy hududidagi qisqa tutashuvlarda TK2 
tokli  kesimning  ishlash  vaqti  notanlovchan  tokli  kesimning  (NTK1)  ishlash 
vaqtidan katta boʻlmasligi kerak.