Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Vaqt relesining ishlash prinsipi 
 
5.25-rasmda РВ tipidagi vaqt relesi tuzilishi koʻrsatilgan. 
 
1-chulg’am; 
2-yakor; 
3-qaytish prujinasi; 
4-richag; 
5-tishli segment; 
6-boshqaruvchi prujina; 
7-sabr vaqti hosil qiluvchi soat 
mexanizmi; 8-rele kontakti; 
9-laxza kontakti 
 
5.25-rasm. РВ tipidagi vaqt relesi 
 
Kuchlanish  ostida  chulg’amdan  tok  oʻtganda  yakor  tishli  segment  bilan 
richagni boʻshatib oʻzakka bir laxzada tortiladi. Boshqaruvchi prujinaning ta’sirida 
richag  soat  mexanizmi  yordamida  sekinlashib  harakatga  keladi.  Richag 

  tezlik 
bilan 

 burchakka bog’liq vaqt t=f(

)da harakatga keladi va kontaktlarni qoʻshadi.  
Relening ishlash vaqti            
R
R
t



 
7 

---

 
143 
Yakor  richaglar  sistemasi  orqali  soat  mexanizmlariga  burilish  beradi  va  bu 
bilan  bir  vaqtda  vaqt  boʻyicha  sabrsiz  ulaydigan  laxza  kontaktini  ulaydi. 
Kuchlanish  oʻchirilganda  richaglar  sistemasi  oʻzining  boshlang’ich  holatiga 
qaytadi,  laxza  kontaktlari  uziladi,  bunda  burilgan  soat  mexanizmi  richagga  ta’sir 
etadi, harakatlanuvchi kontaktni siljitadi va kontaktlar uziladi. Sabr vaqti kontaktni 
siljitish bilan oʻrnatiladi. 
 
 
 
 
5.26-rasm. Issiqlikka chidamli vaqt relesi 
 
Elektr mexanik vaqt relelari sifatida sinxron kichik motorli vaqt relelari xam 
qoʻllaniladi. 
Vaqt  relesining  gabaritlarini  kamaytirish  uchun  uzoq  vaqt  kuchlanish  ostida 
boʻladigan  rele  chulg’amlari  ketma-ket  ulangan  qoʻshimcha  qarshilik  r
d
  bilan 
bog’langan  boʻladi.  Qarshilik  r
d
  normal  holatda  lahzada  ishlaydigan  relening 
uzuluvchi kontakti bilan shuntlangan. Rele ishlagandan keyin bu kontakt uziladi va 
qarshilik r
d
 relening zanjiriga ulanadi. 
Soat  mexanizmining  prujinasi  11  doim  tortilgan  holatda  boʻladi. 
Chulg’amga  1  kuchlanish  berilganda  yakor  3  qaytaruvchi  prujina  4  qarshiligini 
yengib,  tortiladi  va  soat  mexanizmining  richagini  9  qoʻyib  yuboradi.  Soat 
mexanizmi  10  prujina  11  ta’sirida  harakatlana  boshlaydi  va  qoʻzg’aluvchan 
kontaktni 22 bir tekis harakatlanishini ta’minlaydi, u esa berilgan  vaqt oralig’idan 
soʻng qoʻzg’almas kontaktni 23 yopadi. 22 va 23 kontaktlarning yopilish vaqti 23 
kontaktning holatini oʻzgartirish yoʻli bilan oʻzgartiriladi. Soat mexanizmining bir 
tekis  harakatlanishi  ankerli  mexanizm  20  yordamida  ta’minlanadi,  uning 
harakatlanish tezligi yukchalarning 21 holatini oʻzgartirish yoʻli bilan sozlanadi.  
Rele  ta’minlash  manbasidan  uzilganda  yakor  3  prujina  4  ta’sirida  oldingi 
holatiga  qaytadi,  bunda  rele  kontaktlari  ochiladi,  prujina  11  koʻtariladi  va  rele 

---

 
144 
keyingi  harakatga  tayyor  boʻladi.  Releni  oldingi  holatga  qaytarish  tez  amalga 
oshiriladi,  chunki  rele  oldingi  holatiga  qaytayotganda  etaklovchi  shesternyani  15 
shesternya  g’ildiragi  13  bilan  boʻlinishini  ta’minlovchi  friksion  mahkamlash 
moslamasi 14 mavjud.  
 
 
5.27– rasm. РВ–200 vaqt relesi: a) tashqi koʻrinishi; b) friksion maxkamlash moslamasi 
ishlamagan holatda; v) friksion maxkamlash moslamasi ishlagan holatda; 1-chulg’am; 2-magnit 
oʻtkazgich; 3-yakor; 4-qaytaruvchi prujina; 5-oʻtkazgich simcha; 6-qoʻzg’aluvchan kontakt; 
7 va 8 –qoʻzg’almas kontaktlar; 9-palets (barmoq); 10-tishli sektor; 11-haraktlantiruvchi prujina; 
12-prujinani tortish uchun skoba; tishli g’ildirak; 14- friksion ulovchi mexanizm; 
15-harakalantiruvchi tishli g’ildirak; 16- soat mexanizmining trubkasi; 17 va 18- tishli uzatma; 
19-ankerli tishli g’ildirak; 20-ankerli skoba; 21-yukchalar; 22- qoʻzg’aluvchan kontakt; 
23-qoʻzg’almas kontakt; 24-shkala. 
 
 
 

---

 
145