Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Elektr  bilan  ta’minlash  ishonchliligi  darajasiga  qarab  iste’molchilar 
(toifasi)  kategoriyasi.
  Elektr  bilan  ta’minlash  ishonchliligi  nuqtayi  nazaridan 
hamma iste’molchilar toifalarga boʻlinadi. 
Elektr  stansiya,  podstansiya  va  tarmoqning  yondashgan  uchastkasini 
kengaytirish  istiqboli  hamda  taraqqiy  ettirishning  oraliq  bosqichlari.
 
Taqsimlash  qurilmalarining  sxemasi  hamda  joylashishini  energetika  sistemaning 
taraqqiy etishida ulanishlar sonining ortish imkoniyatini hisobga olib tanlash lozim 
boʻladi.  Yirik  elektr  stansiyalar  navbati  bilan  qurilganligi  uchun  ulash  sxemasini 
tanlashda  birinchi,  ikkinchi,  uchinchi  navbatda  va  uni  tugal  rivojlantirishda  ishga 
tushiriladigan agregat va liniyalar soni hisobga olinadi. 
Podstansiya  sxemasini  tanlashda  yuqori  va  oʻrta  kuchlanishli  liniyalar  soni 

---

 
106 
bilan  ularning  mas’uliyat  darajasini  hisobga  olish  lozim,  shuning  uchun  turli 
rivojlanish bosqichida podstansiya sxemasi turlicha boʻlishi mumkin. 
Stansiya  va  podstansiya  taqsimlash  qurilmalari  sxemasining  bosqichli 
rivojlanishi katta oʻzgartirishlarga olib kelmasligi kerak. Bunga sxemani tanlashda 
uning rivojlanish istiqbolini hisobga olgandagina erishish mumkin. 
Elektr  qurilmalarning  sxemalarini  tanlashda  q.t.  toklarining  yoʻl  qoʻyilgan 
darajasi hisobga olinadi. Ehtiyoj tug’ilsa, tarmoqlarni seksiyalash, elektr qurilmani 
mustaqil  ishlovchi  qismlarga  boʻlish  va  maxsus  tok  chegaralovchi  qurilmalarni 
oʻrnatish kabi masalalar hal qilinadi. 
Elektr  qurilmaning  bosh  sxemasini  tanlashga  ta’sir  etadigan  kompleks 
shartlardan sxemalarga qoʻyiladigan quyidagi asosiy talablarni koʻrsatish mumkin: 
iste’molchilarni elektr bilan ta’minlashning ishonchliligi; 
remont ishlarining bajarilishiga moslanganligi; 
elektrik sxemaning operativ ixchamliligi; 
iqtisodiy  jihatdan maqsadga  muvofiqligi. 
Ishonchlilik 
-  bu  elektr  qurilmaning  elektr  tarmog’i  uchastkasining  yoki 
energetika  sistemaning  iste’molchilarini  belgilangan  sifatdagi  elektr  energiyasi 
bilan  uzluksiz,  toʻla  ta’minlash  xususiyatidir.  Sxemaning  istagan  joyidagi  asbob-
uskunaning buzilishi, elektr bilan ta’minlashni, sistemaga energiya berishni, shina 
orqali  quvvatni  tranzitlashni  mumkin  qadar  buzmasligi  kerak.  Sxemaning 
ishonchliligi  shu  elektr  qurilmadan  ta’minlanayotgan  iste’molchining  harakteri 
kategoriyasiga toʻg’ri kelishi kerak. 
Ishonchlilikni  iste’molchilarni  elektr  bilan  ta’minlashning  buzilish 
davomiyligi hamda chastotasi  va  energetika  sistemasi bilan uning ayrim tugunlari 
(uzellari)ni  yetarli  darajada  avariyasiz  ishlashini  ta’minlash  uchun  kerak 
boʻladigan avariya rezervining nisbiy kattaligi bilan baholash mumkin. 
Elektr  qurilmalarining  remont  ishlariga  moslanganligi
  iste’molchilarni 
elektr bilan ta’minlashni cheklamasdan yoki buzmasdan turib, remont ishlarini olib 
borish  imkoniyatiga  ega  boʻlishi  bilan  baholanadi.  Shunday  sxemalar  borki, 
uchirgichni  remont  qilish  uchun  uni  remont  tamom  boʻlguncha  uzib  turish  kerak 

---

 
107 
boʻladi,  boshqa  sxemalarda  ulanganlardan  ayrimini  maxsus  remont  sxemasini 
tuzish  uchun  vaqtincha  uzib  turish  talab  etiladi;  uchinchilarda  -  uchirgichlarni 
remont  qilishda  elektr  bilan  ta’minlash  hatto  qisqa  vaqtga  ham  uzilmay  amalga 
oshiriladi.  Shunday  qilib,  koʻrilayotgan  sxemaning  remont  ishlarini  amalga 
oshirish  uchun  moslanganligini  son  jihatidan  quyidagicha:  asbob-uskunalarni 
remont  qilish  va  iste’molchilarni  uzish  chastotasi  hamda  oʻrtacha  davomnyligi 
bilan baholash mumkin. 
Elektr  sxemaning  operativ  ixchamliligi
  kerakli  ekspluatatsion  rejimlarni 
hosil qilish va operativ qayta ulanishga moslanganligi bilan aniqlanadi. 
Sxemaning  eng  katta  operativ  ixchamliligi  operativ  qayta  ulashlar  uzoqdan 
(distansion)  boshqariluvchi  yuritmaga  ega  boʻlgan  uchirgich  yoki  boshqa 
kommutatsion  apparatlar  tomonidan  amalga  oshirilgandagina  ta’minlanadi.  Agar 
hamma  qayta  ulashlar  uzoqdan,  avtomatika  vositasi  yordamida  amalga  oshirilsa, 
yana ham yaxshiroq boʻlardi, u holda avariyani yoʻqotish ancha tezlashar edi. 
Operativ  ixchamlilik  operativ  qayta  ulanishlar  soni,  murakkabligi  va 
davomiyligi bilan baholanadi. 
Sxemaning  iqtisodiy  maqsadga  muvofiqligi
  kurilmani  qurish  uchun 
sarflangan  kapital  mablag’,  uni  ekspluatatsiya  qilish  va  elektr  bilan  ta’minlash 
buzilganda  koʻrilgan  zararlarni  oʻz  ichiga  oladigan  umumiy  sarf  miqdori  bilan 
baholanadi. 
Qilingan harajatlarni hisoblash metodikasi quyida batafsil bayon etilgan.