Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
 
 
 
1.9-rasm.  Yarim  o‘tkazgichli  o‘z-
o‘zidan  qo`zg`atishning  prinsipial 
sxemasi 
 

---

 
24 
1.5.
 
Generatorlarni qoʻzg’atishni avtomatik rostlash (AQU) 
 
Texnik ekspluatatsiya qilish qoidalariga asosan hamma generatorlar, quvvati 
va  kuchlanishidan  qat’i  nazar,  qoʻzg’atishning  releli  jadallash  qurilmasiga  ega 
boʻlishi,  3  MVt  va  undan  ortiq  quvvatli 
generatorlar 
esa 
(
UAR
-(
AQU
)) 
bilan 
jihozlanishi kerak. 
Avariya 
rejimida 
generatorning 
uyg’onishini jadallashtirish uchun moʻljallangan 
oddiy avtomatik qurilma boʻlib, qoʻzg’atishning 
releli  jadallashtirish  qurilmasi  hisoblanadi 
(1.10-rasmda  rele 
U<
  va  kontaktor  JK).  Jadal 
ta’sir  etish  usuli  shundan  iboratki,  generatorning  qisqichlaridagi  kuchlanishning 
ancha pasayishi (odatda nominalning 85% idan kamroq) minimal kuchlanish relesi 
U<
  da  oʻz  kontaktlarini  tutashtiradi  va  jadallashtirish  kontaktori  JK  ni  ishga 
tushiradi, oʻz navbatida ishga tushib, 
qoʻzg’atgichning 
zanjiridagi 
shuntlash 
reostati 
ShQ 
ning 
qarshiligini 
qisqa 
tutashtiradi. 
Natijada 
qoʻzg’atgichning 
qoʻzg’atish 
toki 
maksimal 
miqdorigacha  tez  koʻpayadi  va 
generatorning  uyg’otilishi  chegara 
qiymatigacha etadi. 
AQU
  ning  eng  koʻp  tarqalgan 
qurilmalaridan  biri  kuchlanishni  korrektorlash  bilan  birgalikda  kompaundlash 
qurilmasidir (1.11-rasm). 
«Kompaundlash»  termini  statorning  tokiga  bog’liq  holda  mashinaning 
qoʻzg’atish  tokini  avtomatik  rostlashni  ifodalaydi.  Normal  rejimda  stator  toki 
ortish  holda  (aktiv-induktiv  yuklamada)  generatorning  kuchlanishi  kamayadi, 
1.10-rasm. 
Generatorni 
jadal 
uyg‘otishning releli sxemasi 
1.11 - rasm. Generatorning AQU sxemasi 

---

 
25 
ammo  kompaundlash  qurilmasi  qoʻzg’atgichning  qoʻzg’atish  tokini,  binobarin, 
generatorning  rotor  tokini  avtomatik  ravishda  oshiradi,  buning  ta’sirida  generator 
statorining qisqichlaridagi kuchlanish kerakli qiymatigacha oshadi. 
Kompaundlash
 
qurilmasi  generatorning  avariya  rejimida  ham,  ya’ni 
generatorning  kuchlanishi  kamayib,  statorning  chulg’amidagi  tok  ancha  ortganda 
ham yaxshi ishlaydi. 
Kompaundlash  sxemasiga  ikkilamchi  chulg’ami  oraliq  transformatori 
УТП
 
ga ulangan tok transformatorlari 
TT
 hamda kompaundlash tokini qoʻzg’atgichning 
qoʻzg’atish chulg’ami QQCh
 
ga berishdan oldin toʻg’rilash uchun xizmat qiladigan 
toʻg’rilagich 
В1
 kiradi. Kompaundlash toki 
I
k
 korreksiyani hisobga olmaganda, tok 
I
g
- ga proporsional boʻladi. 
Kompaundlash  generator  kuchlanishining  yetarlicha  aniq  bir  miqdorda 
turishini ta’minlay olmaydi. Shuning uchun qoʻzg’atishni generator statorining toki 
boʻyicha  rostlash  bilan  bir  vaqtda  statorning  kuchlanishi  boʻyicha  rostlash  ham 
qoʻllaniladi.  Kuchlanish  boʻyicha  rostlash  signalini  berish  uchun  transformator 
MUT 
(magnitlanib  turuvchi  universal  transformator)  ikkita 
2
  va 
4
  chulg’am  bilan 
ta’minlanadi (1.11-rasm, a). 
Chulg’am 
2
  dagi  tok 
U