Gidroekologiya

 
Ikki yarusli tindirgich. 
1-chiqindi suvlar kiradigan tarnov; 2-suv keltiruvchi tarnov; 3-suzib yuruvchi to’siq; 4-
tindirgich tarnovi; 5-chiqindi suvlar uchun lo’kidon; 6-loyqa cho’kmani olib ketuvchi nay; 7-loyqa 
cho’kma uchun lo’kidon; 8-loyqani tushiruvchi nay. 
 

---

 
84 
Rasmga ahamiyat berilsa, yoriqning pastki chegarasining bir qismi ikkinchi tomonga kirib 
turadi, bu cho’kmadan ko’tarilib chiqayotgan gaz pufakchalari va osilma modda zarrachalarining 
o’sha yoriq orqali yuqoriga ko’tarila olmasligiga mo’ljallangan. Shunday qilib, yangi oqib 
kelayotgan suv cho’kmadan chiqayotgan gazlar, zarrachalardan xoli bo’ladi. Ular cho’kmadan 
ajralgandan so’ng novning tashqi devoriga surkalib nov yonidan gaz bo’shlig’i orqali atmosferaga 
chiqib ketadi. 
Ikki yarusli tindirgichda cho’kmaning achish jarayoni boshqacha o’tadi. Bu jarayonda 
noxush hidlar paydo bo’lmaydi, hosil bo’lgan chirish  mahsulotlari ancha zararsiz bo’ladi. 
Cho’kmaning oldingi bosqichdagi parchalanishi nordon sharoitda yashovchi mikroorganizmlar 
ta’sirida boradi. Oqibatda sirka va yog’ kislotalar paydo bo’ladi, keyinchalik cho’kmaning ma’lum 
parchalanish bosqichida reaksiya sharoiti o’zgarib uning pH i 7-8 ga teng bo’ladi. Bu ishqoriy 
muhitda yashovchi mikroorganizmlar faoliyati uchun sharoit yaratadi. Natijada kislotalar 
parchalanib metan va karbonat angidrid gazi paydo bo’ladi. Agar ikki yarusli tindirgich to’g’ri 
ishlatilsa, cho’kmaning parchalanishi ishqoriy sharoitda metan gazi hosil bo’lishi bilan birga boradi. 
Buning uchun oldindan cho’kma yig’iladi, unga ishqoriy achish jarayoniga o’tish uchun 
imkon beriladi, tindirgichdagi hamma bo’shliq ishqoriy reaksiyaga o’tadi.  Shundan keyingina 
tindirgichlar ishga tushiriladi. Cho’kma yig’ish kamerasidagi cho’kmaning hajmi yangi 
chiqindining suvdan chiqadigan hajmidan ancha ko’p, shuning uchun ham yangi cho’kma ishqoriy 
sharoitdagi cho’kmaga aralashib ishqoriy reaksiya sharoitida yashaydigan mikroblar ta’sirida 
parchalanadi. Tindirgich ishlashi bilanoq unga pishgan faol cho’kma tushiriladi. Shunday qilib, 
cho’kma bo’shlig’i kerakli mikroblar bilan zararlantiriladi. Metanli achish jarayonini buzmaslik 
uchun har 10 kunda bir marta oz-ozdan faol cho’kma qo’shiladi.  
Tindirgichdan olingan achigan cho’kmaning hidi bo’lmaydi, rangi qora, undagi vodorod 
sulfid temir bilan qo’shilib FeS ni hosil qiladi, u suvni shimib cho’kmaning qurishiga yordam 
beradi.  
Tindirgichda achish jarayonining borishi havo haroratiga ham bog’liq. Shuning uchun ham 
kamerada yig’ilgan chiqindi suvning qishki o’rtacha harorati norma darajasida saqlanadi.  
Har bir regionda cho’kma o’ziga xos temperaturada saqlanadi. Yetilgan cho’kma 
tindirgichdan maxsus trubalar orqali bosim yordamida olinadi, trubaning ochiq tomoni tindirgich 
tagida yotadi, ikkinchi uchi cho’kma kamerasiga ulanadi.