Gidroekologiya

Xo’jalik chiqindi suvlarni tozalashda foydalaniladigan inshootlar 
 
Odatda chiqindi suvlarni tozalash inshootlari joyining iqlimiga, sanitariya holatiga, texnik 
tomonlari va iqtisodiy ahvoliga qarab tanlanadi. Tozalash inshootlari qurishdan maqsad suvning 
sanitariya va epidemiologiya holatini saqlashdir. Mablag’ni tejash maqsadida inshoot qurilishi va 
tozalash usulini soddalashtirishga hech kimning haqqi yo’q. 
Agar qayta tozalangan suv ochiq suv havzasida tozalangandan so’ng ko’proq suyultirilsa, 
daryo bo’yida aholi turar joylari bo’lmasa, suv havzasiga tushiriladigan suvni tozalanish darajasini 
kamaytirish mumkin. Chiqindi suvlarni tozalash jarayoni bir-biridan ajratilgan holatda olib borilishi 
kerak. Tindirgichlarni gorizontal yoki tik holdagisini tanlash texnik talablarga qarab aniqlanadi. 
Gorizontal tindirgich qurishga qulay, ammo ko’p joyni egallaydi, tik tindirgichlar esa kam joyni 
egallaydi. Ulardan cho’kmalarni ajratib olish ham qulay. Gorizontal tindirgichlarni chuqurroq qilib 
qurish, buning uchun yer osti suvlarini qanday chuqurlikda yotishini aniqlash zarur. 
O’rtacha va kichik inshootlar uchun ikki yarusli tindirgichlardan foydalangan ma’qul. Ularni 
ishlatish bir tomondan qulay, ikkinchi tomondan cho’kma yaxshi achiydi. 

---

 
91 
Epidemiologik xavfi borligi tufayli oddiy tindirgichlarni qurishga yo’l qo’ymagan ma’qul. 
Chunki oddiy tindirgichlardan olinadigan cho’kmalar tez sasiydi, chiriydi, atrofga zaharli gazlar 
chiqaradi. Natijada pashsha ko’payib, infeksiya tarqalishiga sabab bo’ladi. 
Endi biologik tozalash usuliga kelsak, bular ichida sanitariya nuqtai nazaridan yaroqlisi 
kommunal va dehqonchilik sug’orish yerlaridir. Chunki ulardan foydalanish ancha qulay, suv tez 
zararsiz holatga keladi. Tuproq bakteriya va gelmint tuxumlarini yaxshi ushlab qoladi. Chiqindi suv 
tarkibidagi organik  moddalar o’simlik uchun ozuqa hisoblanadi, shu sababli undan ekinlarni 
sug’orishda foydalaniladi. Shahar atrofidagi tekis, yaxshi filtrlaydigan bo’sh yerlardan shu 
maqsadda foydalansa bo’ladi.  
Suvni tez tozalaydigan inshootlardan biri aerotenkdir. Aerotenkning qurilishi murakkab 
bo’lganligi sababli uni ishlatishda malakali mutaxassis ishtirok etishi talab qilinadi. Bunday inshoot 
o’rtacha va katta shaharlarning chiqindi suvini tozalash uchun quriladi. 
O’rtacha va kichik stansiyalarda biofiltrlarni boshqasiga almashtirib bo’lmaydi.  Biofiltrlar 
eng yaxshi tozalash inshooti hisoblanadi. 
Lekin tozalash inshooti qanday bo’lishidan qat’i nazar chiqindi suvni o’z oqimi bilan 
stansiyaga tushishi katta ahamiyatga ega. Ayniqsa aerotenklar va tuproqli maydonlar yer tuzilishiga 
moslab o’rnatilishi zarur. 
Bir bosqichli biofiltrlarga suv o’zi oqib kelishi uchun yer relyefi 2,5-3 metr, ikki bosqichli 
biofiltrlar uchun esa 5-7 metr pastroqda bo’lishi talab etiladi. S.N.Cherkinskiy tozalash inshootlarini 
bir-biriga solishtirib quyidagi jadvalni keltiradi.