Gidroekologiya

V.2. DARYOLAR PLANKTONINING HOSIL BO’LISHI 
 
Turli daryolar suv qatlamida uchraydigan organizmlarni plankton organizmlar birligi deb 
ularga bakteriyalar (bakterioplankton) o’simliklar (fitoplankton) hayvonlar (zooplankton) kiradi.  
Daryo planktonining tarkibi kelib chiqishi bilan har xildir. Yuqorida qayd qilganimizdek 
daryo planktonining tarkibi bakterofito va zooplankton vakillaridan tashkil topgan. Daryo planktoni 
birlamchi  ikkilamchi turlardan v atrofdan suv oqimi bilan kelgan va suv tubidan ko’tarilgan turlar 
orqali yuzaga keladi. Shuning uchun ham daryo suvi qatlamida muallaq holda uchraydigan 
organizmlar plankton bentos turlaridan tashkil topgan bo’ladi. Lekin daryo planktoni kelib chiqishi 
bo’yicha  har xil ya’ni haqiqiy plankton suv bo’laridan yuvilgan suv tubidan to’lqinlar hayvonlar 
harakati orqali suv qatlamiga ko’tarilgan atrofdagi tuproqdan yuvilib kelgan turlardan tashkil 
topgan bo’ladi. shuning uchun ham daryo planktoni o’ziga xosdir. Uni potomoplankton yoki 
reoplankton, daryo planktoni yoki oqar suv planktoni deb ham aytiladi.  
Daryo planktoni fasllar bo’yicha o’zgarib turadi va bu o’zgarish daryoni gidrogeologiyasi va 
joylashgan geografik iqlimiga o’z ta’sirini o’tkazadi. Shuning uchun,  ham turli mintaqalarda 
joylashgan daryolarning planktoni har xildir.  
Masalan,  yuqori tog’ va tog’ mintaqalrida doimiy qor va muzliklardan boshlanadigan 
daryolar suvida umuman plankton yo’q kamdan kam hollarda tuproqdan tushgan ayrim bakteriyalar 
suv to’lqinlari bilan suv tubi bentosidan ko’tarilgan ayrim diatom suvo’tlari bo’ladi. Lekin ular 
plankton uchun xos emas. Ko’llardan boshlanadigan daryolarni boshlanishida ayrim ko’l uchun xos 
plankton organism uchrab turadi daryo ko’ldan tog’ridan-tog’ri boshlansa daryo suvi ko’l tog’oni 
tagidan (masalan Sarez,  iskandar ko’lda) o’tsa daryo suvida haqiqiy planktoniga xos organizmlar 
bo’lmaydi. Ular ko’lning  planktonidir.  
Tekislik mintaqalarida ayrim daryolar ko’llardan yoki suv omborlaridan boshlanganligi 
tufayli  ularni boshlanishida ko’lga xos plankton formalar uchraydi. Lekin daryo suvi 5-10 km 
ko’ldan uzoqlashgandan keyin suvni loyqalanishi tufayli planktondagi organizmlar muallaq 
zarrachalar bilan birga suv tubida cho’kadi va daryoda plankton kam bo’lib qoladi.  
Bunday holatni daryo to’silib suv ombori hosil  bo’lgan va undan davom etadigan daryolar 
misolida ham kuzatish mumkin masalan Pskom, Chotqol daryolari to’silib Chorvoq, norin daryosi 
to’silib to’xtagul suv omborlari hosil bo’lgan. Shu suv omborlarida fitoplankton va zooplankton 
organizmlar bor lekin daryolar (chirchiq norin) suv omborlarini 100-150 m chuqurligidan (hayotsiz 
tubidan) suv olganliklari sababli chirchiq va norin daryolarini bboshlanishida plankton yo’q 
hisobdadir.