Gidroekologiya

 
Oqava suv haroratiga qarab cho’kmaning chirish vaqtini aniqlash 
 
Cho’kma kamerasining 
hajmi (m
3
) 
Cho’kmaning cherish 
vaqti (kun) 
Chiqindi suvining o’rtacha 
harorati (gradusda) 
111 
210 
6 

---

95 
180 
7 
80 
150 
8,5 
65 
120 
10 
50 
90 
12 
30 
60 
15 
15 
30 
20 
Goho ikki yarusli tindirgichlarga maxsus moslamalar o’rnatilib metan gazi yig’ib olinadi va xo’jalikda 
ishlatiladi. 
Biologik usul bilan chiqindi suvlarni tozalashdan maqsad ularni zararsizlantirish, ular tarkibidagi organik 
moddalarni mineral noorganik moddalarga aylantirish, kolloid moddalarni parchalash, mexanik usul bilan tozalash 
mumkin bo’lmagan iflosliklardan holi qilishdir. Biologik jarayon tabiiy yo’l bilan amalgam oshiriladi.Tabiiy usul 
bilan tozalashga oqava suvlarni tozalovchi filtrlash, sug’orish maydonlari va sun’iy texnik biofiltrlar misol bo’ladi.
Sun’iy tozalash inshootlari aerotenklar, biologic suv havzalari hisoblanadi. Texnik usulda tozalash 
qurilmalari qanchalik murakkab bo’lmasin, ularning asosini biologik usul tashkil qiladi. 
Biologik suv havzalari 
Biologik suv havzalarida oqava suv tarkibidagi organik moddalar mineral moddalarga 
aylantiriladi.Biologik suv havzalarining kattaligi 1 gektarga teng bolib, chuqurligi 0,5-1 metr bo’ladi.
Biologik suv havzalari chiqindi suvlarni gelmintlardan, patogen mikroblardan ozod qilish uchun 
foydalaniladigan yopiq suv havzalaridir. Agar sug’orish maydonlari suvni qabul qilmasa uni shunday suv 
havzalariga tushirsa ham bo’ladi.
Chiqindi suvlar qishloq xo’jalik maqsadlari uchun ishlatiladigan bo’lsa, turli kichik suv havzalaridan 
foydalanish mumkin. Bularning ichida eng ahamiyatlisi oksidlovchi biologik suv havzalaridir. Bunday suv 
havzalarida ichak tayoqchalari, gelmintlar deyarli yuz foiz nobud bo’ladi. Biologik hovuzlar kam miqdordagi 
chiqindi suvlarni tozalashga mo’ljallangan. Ulardan ko’pincha yoz faslida keng foydalaniladi. Chiqindi suvlarning 
bunday suv havzalarida tozalanishi uchun uzog’i bilan 8-10 kun vaqt ketadi.
Oksidlovchi suv havzalari ishini yaxshilash uchun ular bo’linmalarga bo’linadi.
Bu bo’linmalar alohida ishlaydi. Har bir bo’linmaga ikki kun suv suv to’ldirib qo’yiladi, uni tozalash uchun 
10 kun kerak bo’ladi. Bunday bo’linmalar kamida 5 ta bo’lishi kerak. Bo’linmalar maydoni 0,3-1,5 gektar bo’lib, 
suv havzalarining tagi 0,01-0,015
°
S ga teng. Hovuzning bo’yiga parallel qilib betonli nov ochiladi. Suvning chiqib 
ketishi va kirishi uchun ham 15-20 metrli beton moslamalar joylashtiriladi.
Tindirilgan suv suv havzalariga tushiriladi. Cho’kmalarni chiqarish uchun suv havzasining tagiga maxsus 
truba o’rnatiladi, kuz faslida cho’kmalar chiqindi suv bilan suyultirilib sug’orish shudgorlariga tashlanadi.
Chiqindi suvlarni tezroq tozalash zarur bo’lsa, suv havzasida 10-15% tozalangan suv qoldiriladi. 
Oksidlovchi suv havzalaridagi suv qatlami 0,6 metr bo’lishi kerak. Suv yuzasi bilan atmosfera havosining 
almashinib turishi suvning tezroq oksidlanishiga imkon beradi. Havo harorati 6
°
S
 
bo’lganda biologik hovuzdagi 
suvning tozalanishi normal davom etadi. Biologik hovuzlar yozning issiq kunlarida, yuqori haroratda suvni yaxshi 
tozalaydi. 
Hozir butun dunyoda chiqindi suvlar biologik hovuzlarda tozalanadi. Chunki keyingi vaqtda suv tarkibi 
juda o’zgarib ketdi. 
Biologik suv tozalash hovuzlarining o’ziga yarasha kamchiliklari ham bor. Bunday hovuzlarda suvning 
tozalanishi iqlimga bog’liq. U 2-3 kundan 2,5-3 oygacha cho’zilishi mumkin.