Gerontologiya va um um iy geriatriya

Xospislar fadatgina keksalar ucluinmi?
- Y o‘q. Turli yoshdagi odam lar xospis yordam ini olishi 
m um kin. Ba'zi xospislar bem or bolalarga maxsus yordam beradi.
Ko‘ngillilar (volontvorlar) qanday xizmat ko‘rsatadilar?
- Volontvorlar patsiyent va oila a ’zolariga bevosita yordam 
ko‘rsatishlari 
m um kin, bunga uv ishlariga qarashish, b a’zi 
vazifalarni bajarish, transport vositalari bilan yordam berish, 
shaxsan pan'arishlashda ishtirok etish va h.k. kiradi. 0 4z ishtiroki va 
yordamini taklif qilish xospis volontyorlari faoliyati uchun xosdir.
M en qanday qilib xospis volontyori bo‘lishim mumkin?
- O'zingizga eng yaqin xospis yoki yengillashtiruvchi (palliativ)
105

---

yordam va keksalam i parvarishlash dasturi asosida faoliyat 
k o ‘rsatayotgan tashkilot, yoki 0 ‘zbekiston Respublikasidagi xalqaro 
Qizil yarim oy jam iyati b o iim i, 0 ‘zbekiston Respublikasi vrachlar 
Assotsiyasi, m ehribonlik uylariga m urojaat qilishingiz m um kin.
Buning u c h u n sizga quyidagilar lozim boMadi:
• su hb atd an o ‘tish;
• sizning o 'iay o tg an odam ga m unosabatingizni aks ettiruvchi 
maxsus savolli varaqani to ‘ldirish;
• trening (o ‘rganish) dasturini o ‘tish.
Shunday qilib...
Xospis parvarishi inson hayoti sifatini yaxshilashga qaratilgan.
Bordiyu siz yoki sizning yaqinlaringiz og‘ir betob b o ‘lsa:
• siz yashab turgan h u d ud d a xospis b o r-y o ‘qligini aniqdang;
• xospisda parvarishning afzalliklarini e ’tiborga oling.
Xospis hayotni ham , u bilan vidolashishni ham insonlar uchun
yengillashtiradi.
1986-yil o ‘tkazilgan duny o m iqyosidagi qariyalar sogklig‘i 
va u larn in g
ijtim oiy 
aktivligiga 
bag‘ishlangan 
an ju m an d a 
katta yoshli in so n lar asosan og ‘rish va yura olm ay qolishdan 
q o ‘rqishadi. X ususan bosh m iya faoliyatining buzilishi, eslab 
qolish qob iliyatin in g to b o ra pasayib borib, o ‘zgalarga qaram b o lib
qolish dan h am xavfsiraydilar. Asosan o ‘z yoshini yaxshi yashab, 
k o ‘p xastaliklarga d u c h o r b o ‘lm ay, sog‘lom qarigan insonlar bu 
h a q d a k o ‘p o ‘ylam ay, hayot tarzin in g sek in-asta o ‘zgarishlariga 
q an o at qiladilar. Lekin yillar davom ida rivojlanib borayotgan, 
atero sklero tik degenerativ o 'zg arish lar, ayniqsa b o ‘g ‘im dagi, 
suyaklardagi, u m u rtq a p o g ‘onasi m ushaklaridagi o ‘zgarishlar 
sekin-sek in hay o t tarzin i biroz qiyinlashtirib, aktiv faollikni 
qiyinlashtirib boradi. S huning u chu n katta yoshdagilarni, ayniqsa 
b o ‘g ‘im og‘riqlarini davolashni va o steoxondroz kabi og‘riqlarni 
olish gerontologiyadagi an ch a katta m u am m o hisoblanadi. 
A yniqsa, k a tta -k a tta b ir n ech ta kasalliklar jaray o n id a og 'riq
qo ld irish gerontolog shifokorlardan an ch a adekvat va strategik 
usu ln i talab qiladi. Bu borada ushbu m asala ham yechilm agan 
m u a m m o lar tarkibiga kiradi. Bu m u am m o lar o ‘tkir radikulit
106

---

I
“ lyum bal og‘riqlar” , “ nerv tolalar og‘rig‘i” kabi belgilar bilan 
davolashga statsionarga yuboriladi. 
Statistik m a’lum otlarga 
qaraganda, qariyalarda k o ‘pincha 69—75 yoshlarda, xususan 
erkaklarda bunday og‘riqlar ko‘proq uchraydi. Tashxis q o ‘yishda 
albatta nevropatolog ko‘rigi, rentgenograflya (bo‘g‘im larni, 
um urtqa pog‘onasining ham m a qism larini M RT qilish, miyani 
ensefalogram m a qilish) va boshqa zam onaviy instrum ental 
tekshiruv usullarini o ‘tash kerak. Bu bem orlarning kasallik tarixi 
so ‘ralganda (ayniqsa oxirgi yillarda) olingan dori-darm onlarini 
yaxshilab 
surishtirish 
lozim. 
K o‘pincha 
(65%) 
bem orlar 
flyugalon, voltaren, diklonat preparatlaridan foydalanishadi. 
Lekin buning o ‘zi qariyalarda og‘riqni yaxshi qoldirmasligi 
m um kin. 
Shuning uchu n oxirgi 
1 0 -1 5 yillar m obaynida 
yallig‘lanishga qarshi nosteroid vositalardan tashqari og‘riq 
qoldiruvchi invaziv preparatlar ham q o ‘llanilishi shart deb topildi. 
Bular orasida keng q o ilan ilu v ch i usul “ regionar anesteziya”dir. 
Bu usulni ham am b ulator davoda, ham tez yordam tariqasida 
qoMlash m um kin. Biroq ushbu holatda qariyalarda novokainni 
ishlatish m um kin emasligi tasdiqlandi, chunki u to ‘qim alarda 
psevdoxolinesteraza ferm enti bilan b o iin ib , para-am in o -b en zoy
kislota hosil qiladi, u esa suifanilam id preparatlarining ingibitori 
hisoblanadi. Shuning uchun oxiri 10—15 yillar m obaynida 
ultrakain kcng ishlatilm oqda. U ning novokaindan farqi tarkibi 
am id-asosidan 
bo'lib, 
to'q im alard a gidrolizga 
uchram aydi 
va para-am inokislotalar hosil qilmaydi. Lekin og‘riqni ju d a 
yaxshi bosadi. jigarda yaxshi filtrlanadi va buyraklar orqali tez 
chiqariladi. T a'siri 6 0 -1 2 0 m inut, buyraklar orqali 6 - 8 soatda 
chiqib kctadi. Shuning uchun ham bem orlar 10 soatgacha ancha 
tinch yotadilar. Shu narsani ta ’kidlash lozim ki, og‘riq ayniqsa 
kunduzgi soat 
4
va 12 oraligMda ju d a kuchli bo4adi. Lekin ayrim 
keksalarda (5 -7 % ) og'riq kechalari ham z o ‘rayishi m um kin. 
Y ana b a'zi keksalar bunday blokadalarga tez rozilik berm asliklari 
ham m um kin va boshqa usullar bilan og‘riqni qoldirishni talab 
qilishadi. Ayniqsa, yana blokada vaqtida bir necha m arta og‘riq 
nuqtasi va uning tarqalish sohalarini to ‘g‘ri topib olish talab
107

---

qilinadi. Bu h o la tn i “ fe n o m e n o td a c h a ” , y a’ni bem o rn in g
o ‘zi isho nib, k o ‘rsatib tu rg an so h ala rn i eslatib, to p ib , keyin 
blo k ad a qilinishi kerak. K o ‘p q ariy alar 15—20 m in u td a n keyin 
so ‘ralg and a, o g ‘riq qolganligi h aq id a “b iro z tu z u k ” , “yaxshi” , 
“ lekin hali b o r ” deb javob berishad i. B lokada qilib b o ‘lin g an d an 
so ‘ng, b e m o r 2—3 soat jim yotish lozim . S h u n in g u ch u n ham
so ‘rash testlari h a r 3 so atd a o ‘tkazilib borilishi kerak. Tibbiy 
h am sh ira 1 sutka dav om id a b e m o rn in g y an a boshqa qanday 
shikoyatlari borligini yozib borishi lozim . Y ana so ‘rab tu rish n in g 
o ‘zi ham b em o rn i an c h a tin c h lan tirish i m um kin. Bu b orada 
u la rd a n boshq a y o n do sh kasalliklar belgilari borligini tekshirish 
lozim : arterial q o n bosim i, puls o ‘lchovi, suyaklardagi o g ‘riqlar, 
b o ‘g‘im lar h o la ti, uyqusizlik, allergik h o la tlar va boshqalar.
Y uqoridagi b arch a fikrlarim iz qariyalarda og‘riqni bosishda, 
ayniqsa u m u rtqa pog‘onasi ch u rralari, nerv tolalarining siqilishida 
ultrakain bilan blokada qilish ju d a yaxshi natija berishi isbotlandi. 
Blokadalar tarkibiga yana qanday dorilar q o ‘shish nevropatolog 
m aslahati bilan olib borilishi kerak.