Gerontologiya va um um iy geriatriya

Profilaktik mezonlari
1. 
Kasallar poliklinikada dispanser hisobiga olinadi.
2. 
O vqatlar kaloriyasi pasaytiriladi (asosan mol yog‘lari 
hisobiga).
3. 
Keksalarni fizik aktivlashtirish, ko'proq yurish (piyoda)
3-5 km sutkasiga va ertalabki badantarbiya 15—20 min.
4. 
H ar xuruj davrida aktiv davolanish, tosh hosil b o iish in i 
oldini oluvchi dorilar har 6 ovda kurs bilan berishni nazorat qilib 
turish.
Qabziyat
Qabziyat - qariyalarda uchravdigan eng katta m uammoli 
belgilardan bo'lib, u nafaqat qariyalar orasida sog'lom , navqiron 
insonlarda ham uchravdigan belgi hisoblanadi. U asosan n o to ‘g ‘ri 
ovqatlanish, psixogen nagm zkadan va kam harakatlikdan kelib 
chiquvchi belgi hisoblanadi.
K o'pincha oilaviv shifokorlar ushbu shikoyatga yaxshi aham iyat 
berishm aydi, Chunki qabziyat juda xavfli shikoyat b o ‘imay, 
um um iy holatni u nch a-m u nch a buzm ay, sekinlik bilan kuchayib 
boradi, yana shuning uchun ham keksalar zam onaviy surgilardan 
fovdalanib, ko'p yillar o'zlarini tinchitib yurishga harakat qiladilar. 
Yana shuni aytib o'tish kerakki, ushbu belgi ancha katta m uam m o
41

---

b o ‘lishiga qaram ay, yaxshi tu sh u n tirib beruvchi ilmiy talqin y o‘q. 
K o ‘p in c h a h a r xil te rm in la r bilan: “dieziya” , “ konstipatsiya” , 
“ d iskineziya” iboralari bilan kasallik tarixida k o ‘rsatiladi va 
yagona te rm in bilan “ qab ziy at” deb ataladi. U m um an olganda 
qabziyat deb, 48 so atd an k o ‘proq najosotning y o ‘g‘on ichakda 
tu rib qolishi va funksional yoki organik sabablarga ko‘ra ich 
kelishining qiyinlashishiga aytiladi (Tukasyan A .G .1956, Frolkis
A .V .1979-yillar). Q abziyat alohida kasallik em as, asosan m a’lum 
o sh q o zo n ichak sistem asi kasalliklarining asorati hisoblanadi. 
Q uyidagi qabziyat turlari va sabablarini tushuntirishga harakat 
qilam iz:
1. A lim en tar, y a’ni ovqat bilan bog‘liq b o ‘lgan qabziyat. U shbu 
ho la t k o ‘p incha h a r kuni bir xil ovqat yeyilganda, ko ‘proq sutli 
ta o m lard a n keyin b o ‘ladi degan ilmiy fikr bor, lekin asosiy sabab 
kam h arakatlilik hisoblanadi, ayniqsa ko‘p yillar parhez qilish 
natijasida ham b o ‘lishi m um kin (katta yoshli insonlarda).
2. N evrogen — oliy nerv sistem asi faoliyati bilan b o g liq
b o ‘lgan qabziyat. Eng ko‘p uchraydigani — diskinetik qabziyat. 
Y o ‘g ‘on ichak diskineziyasi — ichak harakatining m a’lum qismlari 
koordinatsiyasining buzilishi b o ‘lib, asosan giperm otor harakatlar 
o ‘zgarishidir. Bu holatni zam onaviy tilda “ S R K '’ — синдром
р азд р аж ен и я к и ш и ч н и к а, y a’ni ichak qitiqlanish sindrom i 
deyiladi, bu holat funksional holat b o ‘lib, asosan ichak m otorikasi 
o ‘zgarishi bilan boradi. Bular har xil stress — zo ‘riqishda, psixik 
nevrozlarda, konflikt holatlarda, q o ‘rquv belgilari va depressiyada 
b o ‘ladi. Asosan axlat yo‘g ‘on ichakning eng pastki qism ida, 
rektal am pulada yig‘ilib qoladi. Keksalarda ichak tonusi pasayadi, 
sh u ning u ch u n atonik qabziyat deyiladi.
3. G ip od in am ik qabziyat — ko(pincha to ‘shakda yotib qolgan, 
asoratli kasalliklarda uchraydi. Asosan qariyalarda uchrab, keksalar 
harakatining pasayishi bilan tushuntiriladi, ularda um um iy 
m uskullar tonusi ham pasaygan b o ‘lib, ularni anch a qiynaydi.
4. Sham ollash bilan bog‘liq proktogen qabziyatlar. Asosan 
keksalarda uchraydi, k o‘pincha buvasil — “gem orroy” ko 'tan
og‘zi yiringlari bilan o ‘tadi, ayniqsa surunkali oshqozon va o4
42

---

qopi kasalliklaridan keyin, ichak o ‘smalarida, har xil ichak 
chandiqlaridan keyin b o ‘ladi.
5. Y o'gkon ichak anom aliyasidan keyin bo‘ladigan qabziyat 
(m egakolon, dolixosigma va boshqalar). Ularda um um an ich 
kelishi ayniqsa qiyin b o ‘lib, alohida davolash talab qilinadi va 
k o ‘pincha xirurglar yordam iga muxtoj bo ‘lishadi.
6. M edikam entoz qabziyatlar. Ayniqsa sum nkali kasalliklar 
natijasida ko‘p do ri-d arm o nlar iste’mol qilgan keksalarda, ayniqsa 
xolinolitiklar, uyqu dori, siydikni haydash uchun beriladigan 
dorilar va k o'p kalsiy preparatlari ichgan keksalarda b o ‘ladi.
7. Endokrin kasalliklari va elektrolit balansi o ‘zgarishi bilan 
bog‘liq qabziyatlar. Bu turi ham asosan keksalarda, surunkali 
yurak yetishmovchiligi bor, buyrak kasalliklari asoratlaridan 
keyin bo'ladi. Ayniqsa o 4 kislotalarining yig‘ilib qolishi, o ‘tning 
quyuqlashgan hollarida — “ xolestaz” , juda qiyin davolanuvchi, 
keksalarni ancha qiynaydigan qabziyat bo'lad i, ular ko‘pincha 
yaralarga, o ‘smalarga va buvasiyaga o ‘tib ketishi m um kin. Bu 
yerda alohida aytib o ‘tish zarurki, ko‘pincha ichak mikroflorasi 
o ‘zgarib, disbakterioz bo'lib qolishi m um kin. Bu holat qariyalarni 
yanada qiynashi m um kin. Ayniqsa keksalar vaznini yo ‘qotib, 
ishtahalari pasayib qolishi, um um iy holatlari ancha qiynalib, 
og'irlashib qolishlari m um kin. Albatta proktolog bilan, onkolog 
bilan m aslahatlashib. diagnostikani tezlashtirish lozim.