Геронтология ва гериатрия фани ҳАҚгша тушунча

QARILIKDA UGLEVODLAR ALMASHINUVINING XUSUSIYATLARI


QARILIK JARAYONIDA SEMIZLIK MEXANIZMI

Gipotalamik markazlar sezuvchanligining pasayishi

Giperfagiya

Giperglikemiya

Insulin ajralishining kuchayishi

Giperinsulinemiya

Retseptorlar sezuvchanligining pasayishi

Giperglikemiya

Giperinsulinemiya

Giperfagiya

Qarilikda uglevodlar almashinuvining hususiyatlari.

Qarilikda insulin almashinuvining barcha bosqichlarida o’zgarishlar kuzatiladi, metabolik sindrom asosida yotuvchi insulinga rezistentlikning vujudga kelishiga sharoit yaratiladi. Insulinga rezistentlik deganda- to’qimalarda glukoza to’planishining insulin yordamida pasayishi tushuniladi, natijada kompensator giperinsulinemiya kelib chiqadi. Bu holat qariyalarda insulinga bog’liq bo’lmagan qandli diabetning asosiy patogenetik bosqichi hisoblanadi. Bunda semizlik alohida ahamiyat kasb etadi. Qarilik jarayonida yog’ to’qimasining miqdori qonuniyat asosida ko’payadi, hatto tana massasining oshmaganida ham shu holat kuzatiladi. Insonning yog’ to’qimasi leptinlar ishlab chiqaradi, ular gipotalamusda to’yish markaziga ta’sir qilib, ovqatlanish markazining aktivligini pasaytiradi. Ovqat iste’mol qilishni pasaytiruvchi eng kuchli regulyator bo’lib giperglikemiya hisoblanadi. Yosh o’tkan sari gipotalamik markazlarni boshqaruvchi signallarga nisbatan sezuvchanligining pasayishi kuzatiladi. Ovqat qabul qilish jarayoni meyordan ko’p yeyilgandagina to’xtaydi. Yuqorida ko’rsatilgan semizlikdagi havfli omillarga quyidagilar kiradi:

1. 
   Noesterefitsirlangan yog’ kislotalarning ko’payishi, ayniqsa to’yingan (polimetin, stearin) yog’ kislotalari tufayli ayrim oqsil aminokislotalari glukoza sintezi uchun qo’llanila boshlaydi (glukoneogenez aktivatsiyasi). Bunda asosan limfotsitlarning oqsillari qo’llaniladi, bu esa o’z navbatida yosh o’tishi bilan hujayra immunitetining pasayishiga va metabolik immunosupressiya rivojlanishiga olib keladi.
   
2. 
   Semizlik va giperinsulinemiya jigarda triglitseridlar va juda past zichlikka ega bo’lgan lipoproteidlar sintezini kuchaytiradi, bu esa TG va xolisterinning qonga tushishiga sharoit yaratadi, ateroskleroz rivojlanishiga asos bo’ladi.
   
3. 
   Trobоtsitlar funksiyasi buziladi (lipidlarning membranada yig’ilishi tufayli), bu esa tromb hosil bo’lish havfini oshiradi.
   
4. 
   Metabolik buzilishlar havfli o’smalar hosil bo’lishini kuchaytiradi.
   

Shunday qilib, , endokrin tizimdagi buzilishlar qarilik jarayonida muhim ro’l o’ynaydi. Qarilikda kechadigan metabolik o’zgarishlarda eng aniq va lo’nda ta’rifni V.I.Dilman bergan: “ Qarilikning gormonal- metabolik ko’rinishida insulin ta’siriga sezuvchanlik pasayishini, uglevodlarga tolerantlikning kamayishini, reaktiv giperinsulinemiyani,juda past zichlikka ega bo’lgan lipoproteidlar, TG, XS miqdorining oshishini, glukokortikoidlarning ishlab chiqarilishining androgensimon kortikosteroidlar ishlab chiqarilishi susayishi fonida nisbiy oshishi, hujayra immuniteti aktivligining pasayishi, normal antitelolar titrining oshishi, fenolsteroidlar titrining oshishi, qalqonsimon bez faoliyatining susayishi, аrterial bosimning oshishini ko’rishimiz mumkin” degan edi olim.

Uglevod va lipid almashinuvining buzilishida to’qimalarning insulinga sezuvchanligining pasayishi, ya’ni insulinga rezistentlik eng havfli metabolik siljish bo’lib, adabiyotda “ metabolik sindrom” nomi bilan ataladi.

Qarilik garayonida glyucozaga buyrak bo’sagasining oshishi tufauli glyucozauriya kuzatilmaudi yoki uncha axamiyatli doimiy emas bo’ladi. Shu tufauli bemorlarda qandli diabetning asosiy simptomlari changash, ogizning girishi, ozish, poliuriya kuzatilmaydi, bunda tana massasining ortigcha oshishi xarakterli. Kasallik yashirin rivoglanadi, asta- sekin nospetsifik simptomlar – umimiy xolsizlik, tez charchash kabilar bilan namoyon bo’ladi, shuning uchun tasodifan va kechikib aniqlanadi. Qandli diabetning kam simptomlar bilan kechadigan turida stress faktorlar (infekciya, operativ aralashuvlar, o’tkir yurak-qon tomir buzilishlar va boshqalar) ta’sirida kasallikning ogir turlariga xarakterli simptomlar , xatto komatoz xolatlar rivoglanishi namoyon bulishi mumkin. O’tkir boshlanib ogir kechishi mumkin, qari va keksa shahslarda bu holat kamdan-kam uchraudi. Modda almashivining yashirin kechuvchi diabetik buzilishlarida teri, vulva, orqa teshik qichishi, o’pka-bronx apparatidagi recidivlanuvchi jarayonlar, faringit, surunkali pielonefrit, operatsiyadan keyinqi yaralarninq uzoq bitmasligi kabi belgilar uchrashi mumkin. Yuqoridagi qayd etilgan xolatlarni keksa va qarilik yoshida qandli diabetning klinik ko’rinishlarining ko’z, nevrologik , dermatologik va boshqa patologiyalar niqobi ostida yashirinishini xisobga olib, bartaraf etish mumkin.