Germaniya davlati va huquqi

бургграф ва унинг ўринбосари (шултгейс) бошчилик қилардилар. Улар 
қирол ѐки княз буйруғи билан суд ишларини юритишган. Бургграф суд 
ишларини бир йилда уч марта кўриши лозим эди. Унинг йўқлигида бу 
ишларни 
шултгейс 
бажарган. 
Бундан 
ташқари, 
бургграфнинг 
юрисдиксиясига, агар айбдор жиноят устида ушлаб олинган бўлса, зўрлик, 
таъқиб қилиш, уйига бостириб кириш ҳақидаги барча ишлар, шунингдек, 
бургграфнинг расмий суд ишлари бошланишига қадар «14 кеча олдин» 
вужудга келган барча ишлар тааллуқли бўлган. Тайинлаб қўйиладиган суд 
амалдорларидан ташқари иккита тоифадаги судялар - шаҳар шеффенлари 
(умрбод муддатга) ва ратманлар - маслаҳатчилар (бир йилга) сайлаб 
қўйилган. Ратманлар асосан «дониш-мандлар маслаҳати бўйича» шаҳар 
савдоси қоидаларининг бузилиши ҳақи-даги ишларни кўриб ҳал қилиш учун 
чақирилган. Шундай қилиб, энг кўп ишлар шаҳарнинг шеффенлар ҳай`ати 
томонидан кўриб ҳал этилган. Ушбу шеффенлар ҳайъати шаҳарликлар ва 
чет элликларга нисбатан умумий юрисдикцияга (суд қилиш ҳуқуқига) эга 
бўлган
1
. Бунда шаҳарликларнинг фақат шаҳар суди судловлигига тааллуқли 
эканлиги қайд қилинган. Улар шаҳардан ташқарида судга мурожаат 
қилишлари мумкин эмас эди. 
Ҳар қандай даражадаги судяларнинг, ратманлардан тортиб шултгейс-
ларгача суд мажлисини тўхтатиб (узиб) қўйиши, судга келмаслиги ишда 
қатнашувчи томонлар сингари жарима тўлашига олиб келган. Шаҳар судига 
фақат қуйидаги учта қонуний сабаблар бўлганда: касал бўлса, асирга тушиб 
қолса ва мамлакат ташқарисида давлат хизматида бўлса келмаслиги мумкин 
эди. 
1
Колесницкий Н. Ф. «Священная Римская империя»: притязания и действительность. М., 1977. С.322 

---

67 
Жавобгар ѐки айбланувчи, агар шеффенлар ѐки ратманлар ҳай`ати 
ишни кўриб чиқмаган бўлса, бургграф ѐки шултгейс судида, агар бургграф 
ѐки шултгейс бўлмаса, жойлардаги шаҳарликлар томонидан сайланган ҳар 
қандай судя томонидан ишни зудлик билан кўриб чиқилишини талаб қилиш 
ҳуқуқига эга бўлган. Шаҳарлик ва бегона ерлик кишилар ўртасидаги суд 
ишлари кечиктирилмасдан зудлик билан кўриб чиқилиши ва улар бўйича 
ўша куннинг ўзидаѐқ қарор чиқарилиши лозим эди. 
Жиноят содир этилган жойда қўлга олинган шахснинг айбини ѐки 
ўзини айбдор эмас деб эълон қилган шахснинг айбсизлигини олтита гувоҳ 
ѐрдамида ва «ўзим еттинчи» тамойили асосида бир овоздан тасдиқловчи 
кўрсатмалар асосида исбот қилиш талаб қилинган. Жиноят содир 
этилганлигини кўп ҳолларда гувоҳларнинг кўрсатмалари билан бир қаторда 
бошқа далиллар асосида ҳам исботлаш талаб этилган. Агар шундай далиллар 
мавжуд бўлса, уларни қасам билан инкор қилиш мумкин бўлмаган. Агар 
бундай далиллар бўлмаса, шаҳар ҳуқуқи, ҳатто гувоҳлар бўлса ҳам, 
айбланувчини оқлаш зарур деб ҳисоблаган. Бундан ташқари, жиноятчини 
жиноят содир этган жойда қўлга олинса ҳам, уни судсиз жазолаш мумкин 
эмас эди. Шунингдек, аѐлларга нисбатан айбни исботлашнинг анча енгил 
қоидалари жорий қилинганди. Агар аѐл киши жиноят устида қўлга тушмаса, 
у ўзининг айбсизлиги ҳақида қасам ичиб жавобгарликдан қутилиб кетиши 
мумкин эди. 
.