Germaniy. Qalay. Qo’RG’oshin germaniy. Z=32

Qo’rg’oshin Rb.Z=82 elektron konfigurasiyasi: KLMN 6s² 6p². Qo’rg’oshinni rudalardan ajratib olish oson bo’lganligi uchun qo’rg’oshin insonlarga qadim zamonlardan beri ma’lum. U faqat birikmalar holida uchraydi. Qo’rg’oshinning eng muhim minerali galenit yoki qo’rg’oshin yaltirog’i PbS dir. Uning anglezit (PbSO₄), serussit (PbSO₃), krokoit (PbCrO₄) kabi minerallari ham sanoat ahamiyatiga ega.
Olinishi
2PbS + 3O₂ → PbO + 2SO₂
PbO + C → Pb + CO
Qo’rg’oshin kul rang tusli yaltiroq metall bo’lib, uning sirti havoda xiralanib qoladi. Qo’rg’oshinni pichoq bilan kesish mumkin, u og’ir metall. Issiqlik va elektr tokini ancha yomon o’tkazadi.
Qo’rg’oshin kislorod ishtirokida suv bilan reaksiyaga kirishadi:
2Pb + O₂ +2H₂O → 2Pb(OH)₂
Hosil bo’lgan Pb(OH)₂ – amfoter xossasiga ega:
Pb(OH)₂ + 2NaOH → Na₂PbO₂ +2H₂O yoki
Pb(OH)₂ + NaOH → Na[Pb(OH)₃]
Qo’rg’oshin galogenlar bilan sal qizdirilgandayoq shiddatli reaksiyaga kirishib PbF₄, PbF₂, PbSl₂, PbBr₂, PbI₂, PbI₄ tarkibli birikmalarni hosil qiladi.
Qo’rg’oshin azot bilan bevosita birikmaydi. U ko’pchilik metallar bilan intermetall birikmalar hosil qiladi.
Suv yuqori haroratda qo’rg’oshin sirtidagi oksid pardani erita olishi sababli, qo’rg’oshin issiq suvda asta-sekin oksidlanadi. Qo’rg’oshin, xlorid va sulfat kislotalarda eriy oladi, lekin bu vaqtda uning sirti oz eruvchan xlorid va sulfat qavatlar bilan qoplanib qolishi sababli, erish jarayoni sustlashib ketadi. Qo’rg’oshin suyultirilganda nitrat kislotada yaxshi eriydi:
3Pb + 8HNO₃ → 3Pb(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O
Qo’rg’oshin sirka kislotada ham eriydi:
2Pb + 4CH₃COOH + O₂ → 2Pb(CH₃COOH)₂ + 2H₂O
Qo’rg’oshin, xuddi qalay kabi, konts. ishqor eritmasida qaynatilganda eriydi va vodorod gazi ajralib plyumbitlar hosil bo’ladi:
Pb +2NaOH +2H₂O → Na₂[Pb(OH)₄] +H₂
Qo’rg’oshin kislotalarda eriganda ikki valentli qo’rg’oshin tuzlari hosil bo’ladi. Ikki valentli qo’rg’oshin birikmalari nihoyatda mustahkam, ularni to’rt valentli qo’rg’oshin birikmalariga o’tkazish uchun kuchli oksidlovchilar ta’sir ettirish kerak. Ikki valentli qo’rg’oshin birikmalari qaytaruvchilik xossasini namoyon etmaydi, to’rt valentli qo’rg’oshin birikmalari esa kuchli oksidlovchilar hisoblanadi.
Qo’rg’oshin uch xil oksid: PbO, PbO₂, Pb₃O₄ hosil qiladi. Ular rangli moddalardir. Qo’rg’oshinning barcha birikmalar zaharli.
Pb(NO₃)₂ + Cl₂ + 2H₂O = PbO₂ + 2HCl + 2HNO₃
PbO₂ – qo’ng’ir tusli kukun bo’lib, kislotali muhitda juda kuchli oksidlash xossasini namoyon qiladi. Masalan, kislotali muhitda ikki valentli marganesni etti valentli holatga o’tkazadi:
2Mn(NO₃)₂ + 5PbO₂ + 6HNO₃ → 2HMnO₄ + 5Pb(NO₃)₂ + 2H₂O
PbO₂ +4HCl ↔ PbCl₄ +2H₂O
PbCl₄↔ PbCl₂ +Cl₂
Qo’rg’oshin (IV)- oksid 344⁰ C ga qadar qizdirilganda Pb₃O₄ va kislorodga ajraladi. Agar qo’rg’oshin (IV)- oksidga o’yuvchi natriy qo’shib qizdirilsa, Na[Pb(OH)₆] tarkibli komleks birikma hosil bo’ladi. Bu tuz suv yo’qotganda metaplyumpat Na₂PbO₃ ga aylanadi.