Geometriya 7-sinf

stereometriya
deb 
ataladigan bo4limi o4rganadi. Biz geometriyani 
o4rganishni planimetriyadan boshlaymiz.
Evklid 
(Miloddan avvalgi III asr)
Qadimgi yunon olimi, geo-
metriya fani shakllanishida 
katta o‘rin tutgan – “Negiz-
lar” asari bilan mashhur.
7

---

8
Nuqta, to4g4ri chiziq va tekislik
# geometri-
yaning eng asosiy tushunchalari. Geomet 
riya 
fanining dastlabki tushunchalari bo4lgani uchun 
ularga ta’rif berilmaydi. Shu bilan birga ular 
boshqa tushunchalarni kiri tish uchun poydevor 
vazifasini o4taydi.
Qalam uchini qog4ozga, bo4rni doskaga 
tegizganda qolgan iz yoki osmondagi yulduzlarni 
(
1-rasm
) olib qaraydigan bo4lsak, ular ko4zimizga 
shu qadar kichik ko4rinadiki, ularning o4lchamlarini 
hisobga olmasa ham bo4ladi. 
Nuqta
# ana shun-
day, o4lchamlarini hisobga olmasa bo4ladigan 
juda kichik narsalarning geometrik timsoli. Evklid 
œNegizlar
B
deb nomlangan asarida nuqtani hech 
bir qismga ega bo4lmagan shakl sifatida ta’riflagan.
Avtomobil yo4li bo4ylab tortilgan chiziqlar 
(
2-rasm
), ustunlar orasida tarang tortilgan ip, 
os monga qarab yo4naltirilgan
yoritqich
nuri
(
3-rasm
), qog4ozning cheti kabi shakllarning
geo-
met rik timsoli # 
to4g4ri chiziq
 
to4g4risida tasav-
vur beradi. Yorug4lik nuri to4g4ri chiziq bo4ylab 
tarqaladi. Aslida to4g4ri chiziq cheksiz shakldir. 
Biz uni qog4oz, sinf doskasida tasvirlaganda, ki-
chik bo4lagini chizish bilan cheklanamiz. Biroq 
to4g4 ri chiziqni doim har ikki tomonga chek siz 
davom etgan deb tasavvur qilish kerak.
Pol, stolning ustki qismi, devor, shift, 
daftar varag4i, sokin ko4ldagi suv sathi (
3-rasm
) 
kabilarning geometrik timsoli 
tekislik
bo4ladi.
Masalan, 
4
-rasmda 
A
 
nuqta 
c
 
to4g4ri chiziqqa tegishli, 
B
1
 
va 
B
2
nuqtalar 
c
 
to4g4ri chiziqqa tegishli emas. Bu qisqacha 
A

c
 
va 
B
1

c
, 
B
2

c
 
tarzida yoziladi. 
Bu yozuv bunday o4qiladi: œ
A 
nuqta 
c 
to4g4ri chiziqqa tegishli, 
B
1
va 
B
2
nuqtalar 
c
to4g4ri chiziqqa tegishli emas
B
. Bu ifodani qisqartirib, œ
A 
tegishli 
c 
ga, 
B
1
va 
B
2 
tegishli emas 
c
ga
B
deyish mumkin.
B
1
B
2
A
c
A
, 
B
1
,
 B
2
 O nuqtalar
c
 O to4g4ri chiziq
A

c, B
1

c, B
2

c
Tekislikda qanday to4g4ri chiziq olinmasin, bu to4g4ri chiziqqa tegishli bo4lgan 
nuqtalar ham, tegishli bo4lmagan nuqtalar ham mavjud.