Geologiya-qidiruv va kon-metallurgiya

HISOB QISMI

CHANGLARNI ANIQLASH USULLARI

Eng katta darajada chang va u hosil bo'lgan qattiq moddalarning fizikkimyoviy xususiyatlaridagi farq uning yong'in va portlash xavfida namoyon bo'ladi. Don va shakar kabi moddalar, garchi ma'lum sharoitlarda yonishga qodir bo'lsa-da, portlovchi emas. Chang holatiga keltirilsa, ular nafaqat olov, balki portlovchi ham bo'ladi.
Ichki havoda to'xtatilgan chang portlovchi... O'rnatilgan chang (jel) yong'inga xavfli... Shu bilan birga, portlovchi xususiyatlar yong'inga xavfli bo'lganlarga qaraganda ancha xavflidir. Portlashda reaktsiya sekundiga yuzlab va minglab metr tezlikda, yonish paytida sekundiga bir necha o'n metr tezlikda tarqalib, ancha tezroq davom etadi. To'xtatilgan changning yonishi o'rnatilgan changning (aergel) yonishiga qaraganda ancha kuchliroqdir
Mahalliy chang portlashi o'rnatilgan changni to'xtatib qo'yishi mumkin, bu esa portlash jabhasining kengayishiga olib keladi. Birinchi yoki keyingi portlash paytida bino va unda joylashgan uskunalar silkitiladi. Ularning sirtining yupqa qatlamini qoplagan chang, to'xtatilgan holatga o'tib, portlovchi aralashmani hosil qiladi va bu yana keyingi portlash uchun ko'payish joyiga aylanadi. Havoni changdan tozalashdan maqsad xonaning ish mintaqasida, kiritiladigan toza havoda, atmosferaga chiqarib yuboriladigan havoda chang konsentrasiyasi ruxsat etilgan chekli (RECHK) konsentrasiyasidan oshib ketmasligini ta’minlashdir. Xonadan olinib, qayta foydalaniladigan havo tozalangandan so'ng changning
RECHK ish mintaqasi RECHK ning ko'pi bilan 30 % ni tashkil etishi lozim. Changni tutib qoladigan dastgohlar (changtutgichlar) ishining samaradorligi quyidagi ko'rsatkichlar: havoni tozalash darajasi, solishtirma yuklanishi, chang sig'imi, aerodinamik qarashligi va solishtirma energiya sarfi bilan belgilanadi. Havoni tozalash darajasi - tutib qolingan chang og'irligining kelgan chang og'irligiga nisbatan, %: bu yerda:
r)=100(Gxo-GTK) / Gto= 100(Gto' GtkV Gjo > bu yerda; GT0, Gtx - mos ravishda havo tozalanmasidan oldin va tozalanganidan keyin undagi chang miqdori, kg/soat; GTo, G-n< - mos ravishda havo tozalanmasidan oldin va tozalanganidan keyin undagi chang konsentrasiyasi, mg/m3. Havo ikki bosqichda tozalanganda havoni tozalash darajasi ushbu formuladan aniqlanadi: bu yerda: t)e - changtutkichlaming umumiy samaradorligi, %. -birinchi va ikkinchi changtutkichlaming tozalash darajasi, %. Solishtirma yuklanish (yoki havo bilan yuklanish, yoxud o'tkazish imkoniyati) changyutgich orqali 1 soatdan o'tadigan va uning 1 m2 filtrlovchi sirtiga bo'lingan havo miqdori bilan aniqlanadi. Chang sig'imi – changdan tozalaydigan dastgoh tutib qoladigan changning og'irligi [g/m2]. Chang sig'imi qancha katta bo'lsa, filtmi shuncha kam tozalash talab etiladi. Havo filtrdan va changtutkichdan o'tayotganda bo'ladigan aerodinamik qarshilik, yoki bosim isrofi (H/m2, Pa) tajriba yo'li bilan aniqlanadi va bildirgich adabiyotlar (spravochniklar) da keltiriladi. Aerodinamik qarshilik ushbu formuladan aniqlanadi: f = c v 1 p bu yerda: C, - filtr yoki changtutkichning mahalliy qarshiligi koeffisienti;
V-changli havoning tezligi, m/s; p changli havoning zichligi, kg/m3. 1000 m3 changli havoni tozalashga ketadigan energiyaning solishtirma sarfi filtr yoki changtutkich ishining tejamkorligini ko'rsatadi. Hozirgi vaqtda sanitariya texnikasi havoni tozalaydigan turli-tuman qurilmalarga ega. Qanday qurilmalardan foydalanilishi changning tavsifiy guruhiga bog'liq:

1. 
   - juda yirik dispersli chang;
   
2. 
   -yirik dispersli chang (jinlinter sexidan keyin paxta changi);
   
3. 
   -o'rtacha dispersli chang (quritish-tozalash sexidan keyin paxta changi).
   

Odam organizmiga changning ta ’sir qilishi natijasida sodir bo’ladigan kasb kasalliklariga surunkali kasbiy o’pka fibrozi, pnevmokonioz va changlardan uzoq vaqt nafas olish natijasida kelib chiqadigan kasalliklar kiradi. Chang zarrachalarinig sakrash koeffitsientini (ya`ni, qurilmaning chang yig’gichiga cho`kishga ulgurmagan zarrachalar miqdorini) quyidagi formula yordamidahisoblang.
K0= 1- η (6) bu formulalarda: η va η` –chang cho`ktirish kamerasining ishlash samaradorligi (changli
havoni tozalash darajasi), % m1–qurilmagakirganchanglihavoningmassani, kg; m2– qurilmadantozalanibchiqqanhavoningmassasi, kg;
Sk –qurilmagakirganhavotarkibidagichangningkontsentrasiyasi,mg/m3; So– tozalanganhavotarkibidagichangningkontsentrasiyasi, mg/m3; ηum –tozalashuchunishlatilganqurilmalarning umumiy ishlash samaradorligi,%;
η1– birinchi bosqichda qo`llanilgan tozalash qurilmasining ishlash samaradorligi, %; η2 – ikkinchi bosqichda qo`llanilgan tozalash qurilmasining ishlash samaradorligi, %; PvaP` – chang cho`ktirish kamerasining aerodinamik qarshiligi, Pa; k=1 – chang tozalash qurilmasining mahalliy qarshilik koeffisienti; ρ – changli havoning zichligi, kg/m3 υ – changli havo oqimining tezligi , m/s
Pkir– tozalash qurilmasiga kirayotgan changli haovning bosimi, Pa;
Pchiq– qurilmadan tozalanib chiqayotgan havoning bosimi, Pa;
Ko– chang zarrachalarining sakrash koeffitsenti. . Changni ommaviy aniqlash Chang konsentratsiyasini aniqlashning eng keng tarqalgan usuli bu ifloslangan havoning ma'lum hajmini filtr orqali quyish, filtrdagi changning og'irligini aniqlash va keyin havodagi chang kontsentratsiyasini hisoblash. Ishlaydigan hududning havosini ifloslantiruvchi zararli moddalarni singdirish to'liqligi GOST 12.1.005-88 talablariga javob berishi va eksperimental ravishda o'rnatilishi kerak.
XULOSA
Bugungi kunda un va don mahsulotlarsiz hayotni tasavvur qilib bo’maydi. Un va don mahsulotlarni omborlarda sifatli saqlash eng muhim ishlardan biri hisoblanadi.Bugungi kunda omborlar zamonaviy shamolatish qurilmalari bilan to’la jihozlangan.Omborlarda yong’in portilashni oldini olish maqsadida yong’inni sezuvchi qurilmoqda ,shunday ishlar narijasida yong’inlarning oldini olishga erishilmoqda.Omborlarda xafvsizlikni oshirish o’ta dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.Omborlarda ortiqcha to’plangan chanlar portlashlarga sabab bo’ib qoladi .Shuni e’tiborga olgan holda shamollatish ishlari olib boriladi. Omborlarni tabiiy va su’iy yo’llar orqali shamolitiladi.
Un va don mahsulotlari saqlanadigan omborlarda xavfsizlikni ta’minlash maqsadida,omborlar ichida elektr yortgichlar bo’lmaydi,buning sababi agar omborda portilash ro’y beradigan bo’lsa u ikkilamchi xavflarni yuzaga keltirishi mumkin .Shu sababli tabiiy yoritish usullaridan foydaniladi.Un va don maqsulotlari saqlanadigan omborlarda quyosh nuri to’g’ri tushib turadigan bo’lishi lozim bo’adi.
Omborlar birlamchi yong'inga qarshi uskunalardan tashqari, operativ yong'inga qarshi rejalar bilan belgilangan miqdorda yong'inga qarshi uskunalarning har xil turlari zaxirasi bo'lgan punktlar (postlar) bilan jihozlanishi kerak.