Geografiyasi

arktika
tuproqlari
shakllanadi va tarqaladi. Bundan tashqari yuksak 
o ‘simliklarsiz hamda ko‘k - yashil suv o‘tlari bilan qoplangan 
maydonlarda 
sodda tuproq
-
tuproq plyonkasi
shakllanadi. Arktika 
tuproqlarida gumus miqdori 1 dan 3-5 
%
gacha yetishi mumkin10.
Arktika zonasining eng shimolida o‘zining gumus qatlamining 
yo‘qligi bilan arktika tuproqlaridan farqlanuvchi 
arktikaning cho
7 
tuproqlari
tipi uchraydi.
Arktika zonasida gidromorf tuproqlardan 
botqoq - arktika
tuproqlari
uchrab, ulaming gleyli va gleysiz turlari ajratiladi. Yozda
10 Krasilnikov, P., Carre, F. & M ontanareIJa, L. (eds.) Soil geography and geostatistics. European Com m unities, 200S.
76

---

tuproq yuzasining bir necha santimetrigacha erib, bilqillama 
botqoqqa aylanadi.
2.3. Subarktikaning tundra gleyli va loyli gumusli tuproqlari
zonasi
Subarktika zonasi arktikaning janubida joylashgan va Shimoliy 
Muz okeanining janubiy chekkalarini hamda undagi orollarni ham 
o‘z ichiga oladi. Yevropada Nordkap oqimi tufayli juda kambar 
holda qutb doirasidan shimolroqda joylashgan, Osiyoda kengayib, 
60° sh.k. gacha yetib keladi.
Zona iqlimi nisbatan sovuq va davomiyligi bilan farqlanadi. 
Quyosh issiqligi kam, yiliga 10-20 kkal/sm2 dan ham oz. 0 ‘rtacha 
yillik harorat 12 °C dan past. Yanvar oyining o‘rtacha harorati 
g‘arbdan sharqqa pasayib boradi (Kola yarim orolida -8 -10 °C, 
Sharqiy Yevropa tundrasida -20 °C, Sibiming qurg‘oqchil hudud- 
larida -37 °C), Shimoliy Amerikada -30 °C ni tashkil etadi, 10 °C 
dan yuqori boigan harorat yig‘indisi -400-600°. Sovuqsiz kunlar
2-3 oy davom etadi, asosiy vegetatsiya davri 50 kun atrofida, yog4 in 
miqdori g‘arbdan (400 mm) sharqqa (150-250 mm) tomon 
kamayadi, markazda yanada kam yog‘adi (100-150 mm).
Subarktika zonasining katta hududida tekislik relyef shakllari 
hukmron boiib, asosan yassi toiqinsimon yoki qir-tepa yuzalardan 
iborat.
Muz-qor, dengiz, allyuvial va k o i yotqiziqli turli granulomet- 
rik tarkibli, ba‘zan toshli va mayda silliqlangan toshli to‘rtlamchi 
davr hamda hozirgi zamon muzlik yotqiziqlar asosiy tuproq hosil 
qiluvchi jinslar hisoblanadi.
Tundra zonasi o‘simliklarining muhim xarakterli hususiyati 
o‘rmonlaming yo‘qligidir. Shu bois „tundra” - so‘zining